Wat we kunnen leren van de Grote Depressie uit de jaren '30

De huidige economische crisis lijkt erg op de Grote Depressie van de jaren ’30. De massale werkloosheid bestaat nu vooral in Zuid-Europa maar ook hier begint deze zich af te tekenen. Wanneer investeringen uitblijven dan wordt het rap erger.

Het regeringsbeleid richt zich op ‘vertrouwen’, opdat consumenten weer gaan besteden en ondernemers weer gaan investeren. Maar vertrouwen komt te voet en gaat te paard. Daarom zei Keynes ook: “In the long run we are all dead.”

Diederik Samsom stelt:

Weet u het nog, partijgenoten. Het eerlijke verhaal. Daarmee voerden we vorig jaar samen campagne. (…) Over de keuze voor zicht op begrotingsevenwicht in 2017 en dus in 2014 een begrotingstekort van niet meer dan 3% te hebben.” (Joop.nl 17 maart 2013).

Met ‘evenwicht’ bedoelt hij een tekort van maximaal 0,5%. Dus voor 2017 is er nog 18 miljard te bezuinigen. Of meer, door negatieve doorwerkingen. Het is de Duitse Schuldenbremse .

Terwijl extra geld voor investeringen uitgetrokken zou moeten worden is de regering dus aan het bezuinigen als Hendrik Colijn, in de hoop dat het vertrouwen terugkeert. Zo werkt het in de leerboeken van Hayek en Friedman, maar niet in de praktijk, en dus niet in de leerboeken van Keynes en Tinbergen.

De Grote Depressie en de Kredietcrisis ontstonden door problemen in de financiële wereld en daarna raakten investeringen en werkgelegenheid aangetast. Het is allemaal heel logisch. Wanneer banken druk bezig zijn hun balansen op orde te krijgen, hebben zij minder middelen beschikbaar voor risicovolle investeringen, en wanneer de investeringen afnemen dan raakt de werkgelegenheid in de knel. Ondertussen staat de technologie niet stil en kun je steeds meer doen met steeds minder mensen. Wat er nu geïnvesteerd wordt is vooral bedoeld om kosten te besparen en arbeid af te stoten. Wanneer de vraag wegvalt dan ontstaat dus massale werkloosheid.

De Grote Depressie begon met de aandelencrash van 1929. Zes jaar later in 1935 presenteerde de SDAP een Plan van de Arbeid met een belangrijke rol voor investeringen. De huidige crisis begon in augustus 2007 en we zijn nu in het zesde jaar. Het is hoog tijd dat er weer zo’n plan wordt geformuleerd.

Inderdaad, over de hele wereld bestaan er slechte ervaringen met overheidsinvesteringen. Nederland heeft veel aardgasbaten verspild aan Betuwelijn en HSL, door bureaucratie en lobbies. Overheden hebben er een handje van om bedrijven te steunen die zich succesvol tonen en die het zonder steun ook wel redden. Steun is bedoeld voor bedrijven in problemen, maar er is het risico dat het een bodemloze put is. Toch is er geen andere oplossing. Ook commerciële banken kunnen gigantisch miskleunen met hun investeringen. Investeren komt altijd met risico, maar wanneer je verstandig te werk gaat dan ontstaat de voorspoed die we nu genieten.

Professor Mariana Mazzucato geeft in haar pamflet “The Entrepreneurial State” een realistisch beeld van wat de overheid bijvoorbeeld kan doen. De overheid kan fundamentele risico’s wegnemen die voor bedrijven veel te groot zijn, waarna ondernemers van de nieuwe mogelijkheden kunnen profiteren.

Mijn eigen suggestie is daarnaast: richt aparte nationale investeringsbanken op die anti-cyclisch werken. In tijden van hoogconjunctuur doen die onderzoek om in tijden van laagconjunctuur te investeren, en daarna bij terugkeer van de hoogconjunctuur zulke projecten weer af te stoten aan andere partijen. Door veel meer (nationale) investeringsbanken op te zetten die met elkaar in concurrentie staan, kunnen transparantie en efficiency bevorderd worden.

Splits de huidige banken sowieso op in gewone banken en investeringsbanken. Splits ze op in kleine banken zodat de concurrentie de salarissen redelijk houdt.

Bevorder juist nu ook kunst en cultuur. Deze activiteiten staan niet in concurrentie met het gewone bedrijfsleven en zijn niet concurrentie-vervalsend, terwijl zij wel werkgelegenheid en ontwikkeling bieden. We leven niet om te werken maar we werken om te leven. Juist kinderen zijn een investering in de toekomst (maar spreek er liever niet zo over in die termen).

Geef studenten studieloon. Het lijkt zo gewoon dat studenten een baantje nemen om een studie te kunnen betalen, maar bekijk het eens van de andere kant. Studeren is werk als iedere andere kantoorbaan. Er zijn velen werkloos die ook die studentenbaantjes kunnen doen, en hier kun je besparen op uitkeringen en criminaliteit. Het is ook maatschappelijk nuttig dat er gestudeerd wordt. De kosten van opleidingen kunnen (later) verrekend worden via de inkomstenbelasting. Ja, laat de student een deel van de last dragen. Maar die is er al: een student die tot de ontdekking komt dat hij of zij gestudeerd heeft in een richting die niet bevalt, die zal daar niet blij mee zijn. Inderdaad, er is studieuitval. Nu wentelen de opleidingen de kosten daarvan af op de studenten. Wanneer deze instellingen studieloon betalen zul je zien hoe snel ze met oplossingen komen.

Dat studenten gestudeerd hebben blijkt vaak inderdaad maatschappelijk nuttig. Mark Rutte heeft geschiedenis gestudeerd en kan nagaan hoe e.e.a. in de jaren ’30 ging. Het Plan van de Arbeid uit 1935 was het resultaat van ir. Hein Vos en Jan Tinbergen die als natuurkundige naar economie omzwaaide en de econometrie oprichtte. Het zou mooi zijn wanneer er weer zo’n samenwerking vanuit de verschillende disciplines ontstond om de maatschappij verder op weg te helpen.

Het moet, het kan, op voor het Plan! Voor de onderliggende economische analyse verwijs ik naar dit stuk.