Waarom we naar een nieuwe economie moeten

De definitie van onze economie is zeer bepalend voor de manier waarop we als collectief, maar ook als individu, ons leven en ons samenleven inrichten. Mijn zoon begint als VWO 3 leerling voor het eerst aan het vak economie en ik overhoorde hem gisteren voor zijn eerste proefwerk. Het eerste begrip dat hij moest leren was schaarste. Schaarste ontstaat doordat je niet genoeg middelen hebt om in al je behoeften te voorzien. Schaarste dwingt je om keuzes te maken. Het tweede begrip in zijn economieboek gaf de definitie van de wetenschap economie; de economie bestudeert hoe mensen keuzes maken om met schaarse middelen in hun behoeften te voorzien.

Het begrip schaarste staat dus centraal in de definitie van onze economie en volgens mij is dat een verkeerd, een beperkt uitgangspunt. Sterker nog, door schaarste als uitgangspunt te nemen voor onze economie, schep je ook schaarste. In mijn visie is economie nauw verweven met de mens die we zijn, met onze psyche en de overtuigingen die we als mens hebben. Anders gesteld: economie is verbonden met de manier zoals we als mens in het leven staan.

Balans tussen binnen- en buitenkant Ik ga er in mijn visie van uit dat een mens bestaat uit een buiten- en een binnenkant. Dat is niet vanzelfsprekend. Lange tijd had ik zelf geen contact met mijn binnenkant en bij veel mensen is er een disbalans in de verbinding tussen binnen en buiten. Pas als er een crisis op onze weg komt, vormt dit een aanleiding om met onze aandacht naar binnen te gaan en te ontdekken dat er ook een binnenkant aanwezig is. Niet altijd lukt het mij om in de drukte van alledag het contact met mijn binnenkant te behouden, als ik in balans ben, als binnen en buiten in balans zijn, voel ik me tevreden. Tevreden in de eerste plaats met wie ik ben en in de tweede plaats met wat ik heb, met mijn leven en hoe mijn leven eruit ziet. Eigenlijk heb ik dan niet zoveel behoeftes. Dan is het leven heel eenvoudig. Het kan zijn dat er een verlangen in me opkomt, maar dit verlangen is zelden van economische of materiële aard. Om als mens gelukkig te zijn heb ik niet zoveel nodig. Ik denk dat de meeste mensen dat kunnen beamen.

Gevoel van leegte Onvrede, ontevredenheid ontstaat op het moment dat binnen en buitenkant gescheiden zijn. Dan ontstaat er vaak onbewust een gevoel van leegte, van tekort, van schaarste. Dan zijn er twee mogelijkheden, die ik zelf natuurlijk ook heel goed ken. Of ik vul mijn tekort, mijn schaarste op met iets van buiten of ik ga met mijn aandacht naar binnen. Ik heb zelf ontdekt dat de tweede weg het meest vervullend is en ik sta daar niet alleen in, mindfulness is niet voor niets zo populair op dit moment.

Klem in een foute economie Naar mijn mening is het uitgangspunt van onze economie gebaseerd op de eerste keuze om onze leegte in eerste instantie op te vullen met iets van buitenaf. Dat is een beperkte en onvolledige, maar tegelijk een hele sterke collectieve manier om met ons gevoel van tekort en schaarste om te gaan. Met deze manier wordt ontzettend veel geld verdiend en veel mensen ontlenen hier hun macht en positie aan. Vanuit dit beperkte uitgangspunt wordt er een schijnbare oplossing voor de innerlijke, menselijke leegte gecreëerd. We kennen het allemaal. Je ervaart onbewust een leegte en projecteert dit op iets dat je van buitenaf wilt hebben. Zo ontstaat er een naar buiten gerichte behoefte, bijvoorbeeld aan iets dat je graag zou willen hebben. Je koopt het met je vaak zuurverdiende geld. Heel even is dan je leegte opgevuld, maar dat is maar tijdelijk. Je wilt al snel iets anders, iets meer, iets groters of iets verders (vakantie). Voor de economie vanuit de definitie van schaarste is dit bijzonder belangrijk, want op deze wijze bouwt de economie zijn kasteel op. Dus wordt vanuit de commercie schaarste en ontevredenheid gecultiveerd. Als je iets niet hebt wat een ander wel heeft, dan ben je niet gelukkig. En zo zitten we met z’n allen klem in een economie gebaseerd op een foutief en beperkt uitgangspunt. Wij zelf maken ons afhankelijk van behoeftes van buitenaf omdat we onze innerlijke leegte niet willen voelen en de economie heeft ondertussen zoveel macht opgebouwd, dat we dit systeem ook niet meer willen of kunnen loslaten.

Verkeerd uitgangspunt Is dit nu eigenlijk een probleem, zou je kunnen denken? Wel als je begrijpt dat de toenemende kloof tussen arm en rijk, de vluchtelingenstroom die de grootste is sinds de Tweede Wereldoorlog en de klimaatverandering mede te maken hebben met een economie die gebaseerd is op het uitgangspunt van schaarste. Met de economische crisis in 2008 ging het kasteel wankelen, maar het viel nog niet om. Met veel kunst en vliegwerk werd de economie overeind geholpen en met alle positieve berichten van een herstelde economie in deze tijd zou je kunnen afvragen wat nu eigenlijk het probleem is.

Laat je niet in slaap sussen De recente crisis had de aanleiding kunnen zijn om de economie werkelijk te hervormen en op te bouwen vanuit een minder beperkt uitgangspunt. Maar als de politiek het heeft over hervorming van de economie, dan bedoelt men dat alles zo herschikt dient te worden dat het oorspronkelijk uitgangspunt gehandhaafd blijft. En daarmee de macht en positie die de direct betrokkenen hieraan ontlenen.

Werkelijk hervormen betekent de economie baseren op een nieuwe, meer volledige menselijke definitie. Een uitgangspunt dat begint bij het verbinden van de menselijke buiten en binnenkant, zodat de leegte op een natuurlijke wijze wordt opgelost. Dan hoeven we deze niet meer op te vullen met al die dingen van buitenaf en kunnen we afstand nemen van de overspannenheid van onze economie. Want hoe zou een economie en samenleving eruit zien als onze binnen en buitenkant verbonden zijn? Als we in principe tevreden zijn met onszelf en er geen behoefte meer is om het innerlijk tekort van buitenaf op te vullen. Dat is de grote uitdaging waar we voor staan, laten we ons daarbij niet in slaap sussen door een zogenaamd economisch herstel!

cc foto: Giuseppe Milo