Volksraadpleging boeit Europese Commissie niet

Wie denkt dat Europa niet leeft onder haar inwoners, moet zich eens verdiepen in de publieksraadpleging die afgelopen zomer gehouden werd over het vrijhandelsverdrag met de Verenigde Staten. Het aantal reacties was bijna 150.000, tientallen malen hoger dan welke eerdere raadpleging dan ook.

Uitspraken Eurocommissaris als dansje voor de bühne Verantwoordelijk Eurocommissaris Cecilia Malmström zegt zich het signaal aan te trekken. Maar het lijkt erop dat dat een dansje is voor de bühne. Met een Canadese omweg haalt zij het gevoeligste onderdeel toch gewoon binnen. De publieksraadpleging richtte zich met name op de manier waarop Amerikaanse bedrijven zich kunnen beklagen wanneer landen in de Europese Unie hun winsten bedreigen, en omgekeerd. Dat moet gebeuren door een arbitragesysteem genaamd ISDS.

Niet onafhankelijk, niet transparant ISDS is een afkorting voor Investor State Dispute Settlement. Die term duidt op een tribunaal dat kan worden ingesteld wanneer een investeerder meent dat een nieuwe wet zijn belangen schaadt. Dergelijke tribunalen zijn niet onafhankelijk, en de uitspraken niet openbaar. ISDS is een omstreden onderdeel van het verdrag waarover de Europese Unie onderhandelt met de Verenigde Staten (TTIP). In dat verdrag worden alle mogelijke hindernissen weggehaald die ondernemers kunnen weerhouden van het doen van zaken op elkaars grondgebied. Dat gaat bijvoorbeeld om regels die Europa heeft opgesteld voor voedselveiligheid, milieubescherming en dierenwelzijn, of omgekeerd om regels die de Verenigde Staten hebben opgesteld om hun banken in toom te houden.

Maar er wordt dus ook gewerkt aan manieren om bedrijven in de toekomst in staat te stellen om nieuwe wetten buiten werking te zetten. Die rol vervult ISDS. ISDS is niet nieuw. Het werd in 1959 voor het eerst opgenomen in een handelsverdrag tussen Duitsland en Pakistan, en sindsdien duikt het op in zo’n 3.000 verdragen over de hele wereld. Bekende gevallen zijn het Zweedse bedrijf Vattenfall, dat een zaak aanspande tegen Duitsland toen dat besloot om niet langer met kernenergie te werken. Vattenfall eist miljarden euro’s en de uitspraak laat nog steeds op zich wachten. Een ander voorbeeld is het plan van Egypte om het minimumloon in te voeren. Dat kwam ze op een claim van Veolia te staan, die vreesde een deel van zijn winst te moeten inleveren. Met het Europees-Amerikaanse verdrag zou het onderdeel worden van het grootste handelsverdrag ter wereld.

Bedrijven zetten staten onder druk ISDS is een machtig middel voor bedrijven. Ook als het lang niet gegarandeerd is dat een tribunaal de investeerder altijd in het gelijk stelt, dan nog heeft een bedrijf een dikke kans om tot een schikking te komen. In meer dan de helft van de gevallen moet een land dus op de een of andere manier tegemoet komen aan de eisen van het bedrijf. Zo’n bedrijf hoeft alleen maar te dreigen met een ISDS-zaak om een staat al flink onder druk te zetten.

Dat er dus ongekend veel verzet kwam tegen ISDS, is niet verbazend. Dat commissaris Malmström sussende gebaren maakt om de onrust te bezweren, is ook verstandig. Maar de gebaren hebben alleen betrekking op het verdrag met de Verenigde Staten. De onderhandelingen voor een vergelijkbaar verdrag met Canada zijn een stuk verder – die werden eind vorig jaar al afgerond. Op dit moment zijn juristen en vertalers bezig om de verdragsteksten op te poetsen zodat ze naar de parlementen kunnen. Dat zou deze zomer al klaar kunnen zijn.

ISDS maakt ook onderdeel uit van dit verdrag. Daarmee is het eigenlijk al niet meer nodig in het Amerikaanse verdrag. En elk Amerikaans bedrijf dat een aanmerkelijk belang heeft in een Canadees bedrijf -en dat geldt voor de helft van de Amerikaanse bedrijven- kan gewoon een ISDS-zaak aanspannen tegen Europese landen.

Malmström weigert die onderhandelingen opnieuw open te breken. “Zonder ISDS is er geen verdrag”, zegt ze. De Canadezen zien ISDS als een essentieel onderdeel. Dat het vervelend is om het onderhandelingen, waar jaren werk in zit, weer te moeten heropenen, is begrijpelijk. Maar het maakt Malmströms bezorgdheid om het Amerikaanse verdrag wel een stuk minder geloofwaardig.

Het ongewenste ISDS dat ze aan de voordeur weigert, laat ze via een zijdeur toch weer binnen. Dat doet de geloofwaardigheid van de Eurocommissaris weinig goed.