Sylvana Simons, witte empathie en dekolonisering

Aan de vooravond van Sinterklaas was Sylvana Simons te gast bij Pauw om in gesprek te gaan over de traditie, die langzaam maar zeker aan het veranderen is. Sylvana, heeft zich net als andere bekende en minder bekende Nederlanders, al vaker uitgesproken voor verandering van de figuur zwarte piet. Deze leek ze meer vastberaden dan anders en wist ze op een elegante en eloquente manier uit te leggen waarom zwarte piet anno 2015 toch écht niet meer kan.

Aan de gesprekken én reacties is te zien dat er een kentering heeft plaatsgevonden in het debat. Toen Quinsy Gario in oktober 2013 voor het eerst optrad bij het duo Pauw & Witteman ontplofte niet alleen tafelgast Henk Westbroek maar ook social media uit verontwaardiging en boosheid over deze ‘zeurpiet’ die het lef had de oer-Hollandse traditie aan te vallen. Hoe komt het dat vele witte mensen ondanks de rationele én emotionele argumenten en voorbeelden die vele donkere mensen nu al jaren hebben gedeeld toch nog steeds ongevoelig blijven?

Het gebrek aan empathie  en de machtspositie Wat pijnlijk duidelijk werd was het gebrek aan empathie en inlevingsvermogen van de ‘hulpsint’ uit Ommeren. Sylvana legde een stukje van haar ziel bloot door haar emotie en de pijn die zij en vele andere donkere mensen voelen door met de figuur uit het ‘onschuldige kinderfeest’ geassocieerd te worden.

“Ik zou willen dat ik kon uitleggen hoe ik al mijn hele leven en met mij velen tussen september en december ons bewegen door het publieke domein. Ik sprak laatst een vriendin van mij. Die heeft een afro en ging naar een feestje. Ze zei: ‘ik doe geen rode lippenstift op en geen gouden oorbellen in want we weten allemaal wat er dan gebeurt’.”

Ondanks het emotionele betoog en de voorbeelden die Sylvana aandroeg bleef de ‘hulpsint’ ongevoelig en wist zelfs voor te stellen dat Sylvana zelf maar zwarte piet moet spelen. Ze reageerde:

“Weet u wat ik heel pijnlijk vind en ik kan er heel emotioneel van worden soms. Ik zit hier aan tafel te vertellen over pijn. Het is misschien een pijn die u niet kunt voelen en een pijn die u niet kunt begrijpen maar ik geef het wel aan. Wat u vervolgens doet is zeggen: ‘u hebt pijn…maar…ja ik hoor het wel…maar’.”

“Wat mij fascineert is dat als er om iets anders wordt gevraagd, we het niet doen”, zei Sylvana. Waar komt dit gebrek aan empatie en compassie vandaan? Het zwarte piet-debat valt op verschillende niveaus te voeren, vaak wordt er op basis van historische en rationele arumenten fel discussie gevoerd. De reden dat de discussie zo fel verloopt, is omdat de traditie voor velen verbonden is aan de identiteit, cultuur en persoonlijke emotionele herinneringen. Zowel voor- als tegenstanders hebben diepgewortelde emotionele herinneringen aan de traditie. Voor de één zijn ze verbonden aan warme jeugdherinneringen, het maken van surprises voor familie en klasgenootjes etc. Terwijl vele, vooral donkere mensen, het verschijnsel associëren met de pijn om uitgesloten en gediscrimineerd te worden. Door als de knecht van een witte man gezien te worden die velen herinnert aan een pijnlijke periode uit de geschiedenis, de slavernij maar ook de erfenis daarvan het institutionele racisme en de discriminatie die velen nog ervaren op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en in confrontatie met de politie. Hoe komt het dat vele witte mensen ondanks de rationele én emotionele argumenten en voorbeelden die vele donkere mensen nu al jaren hebben gedeeld toch nog steeds ongevoelig blijven?

Antropoloog Jason Silverstein van Harvard stelt in het artikel ‘I can’t feel your pain’ dat veel witte mensen een gebrek aan empathie hebben voor donkere mensen. Hij noemt het een zogenaamde ‘racial empathy gap’. Wanneer we bijvoorbeeld zien dat een persoon met een speld geprikt wordt kunnen we ook de pijn voelen omdat het deel van onze hersenen dat pijn registreert, geactiveerd worden. Dit is fysieke vorm van empathie. Uit zijn onderzoek bleek echter dat witte mensen minder snel reageren wanneer ze zien dat een donkergekleurd persoon met een speld geprikt worden dan als een wit persoon met een speld geprikt wordt. Met andere woorden, witte mensen voelen de pijn van donkere mensen minder dan de pijn van mensen met dezelfde huidskleur.

Dit uit zich echter niet alleen in het gevoel bij een speldenprikje maar ook in situaties waarbij minder medicijnen toegeschreven krijgen als ze voor met een ziekte gediagnosticeerd worden. Het uit zich in witte jury’s die hogere straffen geven aan donkere mensen in vergelijking met witte mensen die voor dezelfde feiten veroordeeld worden. En het uit zich in de hogere kans dat zwarte kinderen als volwassenen worden bestraft in plaats van kinderen die onze empathie en compassie verdienen. Ook in Nederland zien we dat ‘allochtone’ daders zwaardere straffen krijgen voor misdaden, in vergelijking met witte Nederlanders die dezelfde feiten begaan. Zou dit te maken kunnen hebben met het gebrek aan empathisch vermogen van witte mensen als het om donkere mensen gaat?

Het onderzoek over het gebrek aan witte empathie is Amerikaans maar de reacties op de zwarte piet-discussie hebben al laten zien dat racisme zich niet beperkt tot de grenzen van de VS. In het zwarte piet-debat lijkt het duidelijk te zijn dat het plezier van witte kinderen belangrijker wordt geacht dan het recht op een menswaardig bestaan van zwarte mensen. Gelukkig is de verandering reeds in gang gezet en is het een kwestie van tijd tot de blackface figuur zwarte piet net als in de VS maatschappelijk onacceptabel is geworden. Gelukkig lijken steeds meer Nederlanders het ook wel te voelen en begrijpen:

Jett Rebel over de pietendiscussie: ”Als mensen verdrietig worden van een feest dan is het geen feestje.”

— Pauw (@pauwnl) 4 december 2015

Dekolonisering: de macht van de anti-piet activisten

Het feit dat de zwarte piet discussie zo lang duurt is echter niet alleen een kwestie van gevoelens en emotie maar ook een kwestie van macht, stelt Rob Kan terecht. Vele donker gekleurde Nederlanders die al jaren ageren tegen de traditie, zowel op basis van rationele als emotionele, argumenten krijgen de reactie dat ze niet aan ‘onze traditie’ moeten komen en anders maar ‘terug moeten gaan naar waar ze vandaan komen’. Ze worden inderdaad niet als volwaardig burger gezien die het recht hebben om over Nederlandse tradities en cultuur mee te praten terwijl ze wel degelijk onderdeel zijn van de Nederlandse samenleving.

Het gebrek aan empathie heeft ook te maken dat vele witte mensen het privilege hebben dat ze nooit hoeven nadenken over hun huidskleur of afkomst omdat ze tot de dominante groep behoren. Ze hoeven niet te vrezen afgewezen te worden voor een sollicitatiegesprek vanwege hun naam of geboorteplaats of door de politie gestopt te worden omdat ze in een mooie auto rijden én een donkere huidskleur hebben. Hiermee hebben ze lang de macht gehad om de vele protesten en betogen van donkere mensen te negeren.

Bovendien stelde Sylvana terecht dat het Sinterklaasfeest ‘gesubsidiëerde commercie is’, retailers verwachten dit jaar maar liefst 353 miljoen extra omzet te draaien dankzij dit ‘onschuldige kinderfeest’. In de geschiedenis hebben we geleerd dat economische belangen wel vaker zwaarder hebben gewogen dan de gevoelens van zwarte mensen. Het koloniale verleden waarin vele donkere mensen voor economisch gewin werden onderdrukt speelt op subtiele wijze nog door in de hedendaagse samenleving, bijvoorbeeld in de vorm van racisme en discriminatie op de arbeidsmarkt en zwarte piet is een symbool daarvan.

Ondanks de geringe machtspositie hebben anti-zwarte piet activisten de nationale traditie als symbool van racisme op de politieke en maatschappelijke agenda weten te krijgen. Na jaren vragen om empathie en compassie hebben ze de aandacht opgeëist d.m.v. protesten, petities, rechtszaken en mee. Hiermee hebben ze zoveel invloed gekregen dat de dominante groep nu geconfronteerd wordt met haar eigen privileges en het racisme dat ze lang konden ontkennen.

Een derde element is dat velen een gebrek aan empathie en historisch besef hebben omdat ze op school weinig tot niks leren over het koloniale verleden en de slavernij. De oproep van Sylvana om de schoolboeken te dekoloniseren vis dan ook essentieel, als we daadwerkelijk een samenleving willen hebben waarin alle mensen als volwaardig burger worden gezien én waar mensen empathie en inlevingsvermogen voor elkaar hebben moeten we beginnen het curriculum en de schoolboeken aan te passen zodat de culturen en geschiedenissen alle Nederlanders hierin gereflecteerd worden.