Stel kritiek op de islam niet langer gelijk aan ‘islamofobie’

‘Ik ben geen islamofoob – ik ben vrij’. Dit stelde de Algerijnse schrijver Kamel Daoud  recentelijk op een literair festival in Keulen. Daoud werd door linkse Franse wetenschappers verweten ‘islamofoob’ te zijn omdat hij zich naar aanleiding van de gebeurtenissen in Keulen in een stuk in de New York Times kritisch had uitgelaten over de seksuele misère in de Arabische wereld. De wetenschappers erkenden dat de kritiek van Daoud, als lid van een seculiere minderheid in Algerije, gerechtvaardigd is, maar stellen tegelijkertijd dat deze kritiek in Europa een voedingsbodem voor islamofobie zou zijn. Ook hier kwam weer kritiek op, en de houding van de Franse wetenschappers werd zelfs als neokolonialistisch bestempeld.

Maar de kritiek op Daoud komt niet geheel uit de lucht vallen. Het is in sommige kringen in Europa sinds lange dag gebruik om individuen die kritisch zijn tegenover de islam weg te zetten als ‘islamofoob’, waarbij die islamofobie nog wel eens wordt geïnterpreteerd als zijnde moslimhaat, wat dus ook Daoud overkwam. Islamkritiek wordt hier dus door sommigen gezien als een poging om moslims aan te vallen. En niet alleen dat, het wordt ook gezien als een poging om een voedingsbodem van haat jegens moslims in Europa te bewerkstelligen. Waarom is dit zo? Waarom wordt rationele kritiek op de islam van een expert als Daoud weggezet als zijnde ‘islamofobie’, een poging om moslims aan te vallen?

Denkfouten Twee denkfouten liggen hieraan ten grondslag. Ten eerste wordt kritiek op de islam gelijkgesteld aan islamofobie, en ten tweede wordt islamofobie geïnterpreteerd als zijnde moslimhaat. Beide veronderstellingen zijn onjuist. Want kritisch zijn op een religie is niet hetzelfde als angst hebben voor deze religie (fobie). Een persoon die kritisch is op het christendom wordt toch ook geen christenofoob genoemd? Waarom is een islamcriticus dan wel een moslimofoob? En waarom wordt een ex-moslim als Daoud, opgevoed als moslim en levend in een overwegend islamitisch land, nota bene neergezet als een islamhater?

De tweede denkfout die de critici van Daoud en zijn geestverwanten maken is dat zij vergeten dat ‘islamofobie’, angst voor de islam hebben, iets fundamenteel anders dan moslimhaat, het haten van moslims. Het eerste, islamofobie, gaat namelijk over ideeën -een religie is immers een set van ideeën- het tweede, moslimhaat, gaat over moslims, mensen. En mensen hebben rechten, mensenrechten, maar ideeën niet. Over ideeën kan men dus vrij zeggen wat men wil. Ideeën hebben ook geen gevoelens, kunnen niet gekwetst worden. De vrijheid van meningsuiting zou aangaande ideeën dan ook onbegrensd moeten zijn. Wat betreft mensen zitten er duidelijke grenzen aan de vrijheid van meningsuiting, zoals ook vastgelegd is in Europese (grond)wetten.

Desalniettemin blijven velen kritiek op de islam toch verwarren met het haten van moslims. Dit is opvallend. Want wanneer er bijvoorbeeld iemand kritisch is over het socialisme wordt deze persoon ook niet verweten socialisten te haten. Hoe kan het dat dit dan wel het geval is wanneer het de islam betreft? Waarom worden islamcritici steevast door vellen weggezet als zijnde moslimhaters?

Dit heeft natuurlijk mede te maken met het feit dat politici als Wilders, en hun geestverwanten, hun haat en afkeer jegens moslims presenteren als zijnde islamkritiek. Door steevast te stellen dat wij het ‘echt alleen over de islam hebben’, terwijl een groot deel van de samenleving ondertussen door heeft dat zij een probleem hebben met moslims, en niet zozeer alleen met de islam, raakt kritiek op de islam besmet. Want wie wil er met Wilders en zijn geestverwanten geassocieerd worden? Geen weldenkend mens.

Maar niet alleen het misbruik dat extreem-rechts hier maakt ligt ten grondslag aan de verwarring tussen een islamcriticus en een moslimhater. Want voor sommigen is het ook maar al te gemakkelijk om kritiek niet serieus te hoeven nemen en deze af te kunnen doen als een vorm van haat, of als voortkomend uit een irrationele fobie. Op deze manier kan men alle kritiek maar al te gemakkelijk van zich af laten glijden, en heeft men een stok om islamcritici mee te slaan: want zij zouden immers extreemrechts zijn!

Monddood gemaakt Kritiek op de islam wordt op deze manier dus gecensureerd, islamcritici monddood gemaakt, zoals in het geval van Daoud die zich inmiddels heeft teruggetrokken uit het islamdebat. De stok mist zijn werking dus niet. De effecten hiervan nefast. Niet alleen worden veel belangrijke denkers op deze manier monddood gemaakt, ook kan er zo geen open debat worden gevoerd over een religie, een set van ideeën. Geen enkel idee zou beschermd moeten worden tegen kritiek. Het christendom niet, het jodendom niet, en ook de islam niet. Elke set van ideeën, of het nou ideologieën, levensbeschouwingen, filosofieën, culturen of religies zijn zou in een vrije, open samenleving bekritiseerd moeten kunnen worden. Is dit niet langer mogelijk dan is dit een smet op het blazoen van die vrije, open samenleving, en een fundamentele bedreiging voor fundamentele vrijheden als de vrijheid van meningsuiting, de persvrijheid en de academische vrijheid.

Laat ons daarom niet in de bovenstaande denkfouten vervallen. Maak het onderscheid tussen denkbeelden en individuen, en interpreteer kritiek niet direct als angst of haat. Angst of haat zouden we in onze vrije, open, samenleving zoveel mogelijk moeten bestrijden Maar kritiek is juist hard nodig, want dat maakt ons alleen maar sterker. Juist een samenleving waarin open, kritische, debatten gevoerd kunnen worden is een gezonde samenleving. En willen we een dergelijke samenleving vormen dan zouden mensen als Kamal Daoud de ruimte moeten krijgen hun ideeën te uiten zonder daarbij direct het slachtoffer te worden van karaktermoord.