Wij hebben staatslieden nodig die Europees durven handelen

Voor hij aan tafel schoof bij het akelige afscheidsdiner voor David Cameron, stopte premier Rutte even voor de camera van het NOS-Journaal. Hij zat er voor Nederland, Nederland en Nederland, zo viel uit zijn woorden op te maken. Daarmee schetste hij het probleem van de Europese Unie in een paar woorden. De premiers zaten daar voor hun eigen land. Geen enkele regeringsleider zou over zijn schaduw heen durven springen om op te treden niet als provinciaal belangenbehartiger maar als Europees staatsman. Bij RTL4 lulde de premier zelfs met de Nederlandse Farage-fans mee. “Niet meer het Europa van de elite”, kraaide hij.

Peilloze diepten Het was een triest optreden waarmee Mark Rutte duidelijk aangaf tot welke peilloze diepten het denken in de VVD gezakt is, want hij zal in de gelederen van zijn partij wel bewondering oogsten voor de kranige wijze waarop hij Neerlands vlag had laten wapperen in het gezicht van de eurocraten.

Toen Cameron was opgeduveld en met het heilige kruis na naar de luchthaven gereden, kwam ongetwijfeld een verklaring tevoorschijn die Jean Marc Ayrault en Frank-Walter Steinmeier afgelopen weekend gezamenlijk hebben opgesteld. Zij zijn de ministers van buitenlandse zaken van Duitsland en Frankrijk. Ongetwijfeld heeft hun document de goedkeuring van president Hollande en bondskanselier Merkel.

Russische beer De verklaring  schetst in brede streken een Europese Unie die er toe doet. Frankrijk en Duitsland willen een nauwer samengaan op het gebied van defensie, migratie- en vluchtelingenproblematiek alsmede economie. Dat moet volgens hen mogelijk gemaakt worden binnen een Europa van twee snelheden. Het staat er niet met zoveel woorden, maar als er onvoldoende liefhebbers zijn dan doen Frankrijk en Duitsland het wel samen. Het zou zomaar kunnen nu er geen Verenigd Koninkrijk meer is om dwars te liggen. Het gezamenlijk defensiebeleid is aantrekkelijk voor de Oost-Europese lidstaten die al dan niet terecht nog steeds het vervaarlijk brommen horen van de Russische beer.

Een serieus gezamenlijk migratiebeleid kan de zuidelijke landen verlossen van de grote problemen die ze nu aan hun grenzen hebben. Frankrijk en Duitsland stellen namelijk voor om eindelijk eens serieus een gezamenlijke bewaking van de buitengrenzen op touw te zetten waarbij de financiële en de personele lasten door alle lidstaten gezamenlijk worden gedeeld. Daar hoort een helder toelatings- en afwijzingsbeleid bij dat door diezelfde lidstaten wordt gedelegeerd aan een Europese instantie. Streng maar rechtvaardig zoals dat heet en geflankeerd door een internationaal economisch beleid dat erop is gericht in de migratielanden zelf kansen te scheppen voor een beter leven, hoe moeilijk dat ook is en hoe hopeloos het ook lijkt.

Sociale gezicht nog vaag De beide ministers doen tenslotte suggesties voor groei en een werkgelegenheidsbeleid binnen de eurozone. Deze paragraaf bevat een aantal elementen waar het Verenigd Koninkrijk met zijn verslaving aan neoliberaal marktdenken ongetwijfeld zijn veto over zou uitspreken maar daar hoeven we nu geen rekening meer mee te houden. Toch blijft het sociale gezicht van de EU nog vaag. Hier zouden linkse lobbies, zoals die van de vakbeweging, behoorlijk bij moeten sturen.

Grote jongens Als de serieuze Nederlandse politici pit in hun donder hadden, als zij de hete adem van het populisme in hun nek durfden te negeren, en als de SP eens ophield met het ongelukkige broertje van de PVV te spelen dat ondanks zijn onvolgroeide rechterbeentje toch met de grote jongens mee wil voetballen, als dat nu eens gebeurde, dan zou Nederland op basis van de voorzet die Ayrault en Steinmeier geleverd hebben, een boeiende en inhoudelijke inbreng kunnen hebben in de discussies die moeten leiden tot een Unie van burgers en niet van staten of bestuurders. Dan moeten zij ophoudend met dat pompend remmen van tegenwoordig maar resoluut het stuurwiel grijpen.

Wie over negen maanden zijn Kamerzeteltje wil redden, durft dat uiteraard niet aan. Die blaat desgevraagd over “Minder Europa, niet meer”, over de burger naar wie eindelijk geluisterd moet worden, alsof de kippen zonder kop met hun gekrijs op de sociale media de authentieke stem van de burgers zouden zijn en niet het hooliganvak op de tribunes die het imago van club en supporters bederven. Die politicus huilt mee met de wolven in het bos (zojuist als kippen zonder kop omschreven, maar ja, dat mag wel eens een keer) en zal – je kunt er vergif op innemen – daarmee zijn positie op de verkiezingsdag niet redden want stemgerechtigden houden niet van krachteloos gelul en castratenzang.

Levensnoodzaak De nieuwste aanslag in Istanbul laat zien dat een nauwe samenwerking, geïntegreerde strijdkrachten en een eenduidig buitenlands beleid een levensnoodzaak zijn voor het behoud van ons aller veiligheid en vrijheid. Een gezamenlijk immigratie- en vluchtelingenbeleid gebaseerd op het principe “draagt elkanders lasten” is daarvan een onmisbare component. Net als een brede welvaartspolitiek die vastgelopen mensen, streken, steden en dorpen nieuw houvast biedt.

Van de Nederlandse regering verwacht ik een nadere uitwerking van het voorstel van Steinmeier en Ayrault. Dat zou geen project moeten zijn van het kabinet of van de VVD en PvdA alleen, maar van alle partijen die bereid zijn er over mee te denken en te schrijven. Het wordt tijd voor een serieus Europees sociaal beleid als tegenhanger voor de financiële samenwerking. Even urgent zijn democratische structuren. Bij de voorgestelde nauwe samenwerking hoort daadwerkelijke controle door een parlement dat de burgers rechtstreeks kiezen en een Europese Raad die aan dat parlement verantwoording schuldig is. Echte staatslieden (die dus wél een knip voor de neus waard zijn) weten hiervoor draagvlak te vinden bij de eigen achterban en in andere lidstaten.

Wie hierop smalend wil reageren, neme de oude Nederlandse leeuw in gedachten, die uit de Gouden Eeuw. Deze leeuw draagt in zijn klauw zeven pijlen. Die stellen de provinciën voor. Een voor een zijn die pijlen makkelijk te breken. Maar allemaal tegelijk lukt nooit.

Zo zit dat ook met Europa. Word nou eens niet wit om de neus van zo’n discussiestuk als dat van Frankrijk en Duitsland. Wij hebben staatslieden nodig die Europees durven handelen, die de moed en de intelligentie hebben om zelfstandig te denken en om vervolgens bij de burgers draagvlak te vinden voor hun visie in plaats van dat zij proberen de schrilste schreeuwers uit het publiek te paaien.