Orgaandonatiewet verhoogt juist zelfbeschikking

De mogelijke invoering van de orgaandonatiewet roept bij sommigen weerstand op. Veel van deze weerstand komt voort uit de begrijpelijke wens tot het behoud van lichamelijke zelfbeschikking. ‘De staat heeft niets te zeggen over mijn lichaam!’ Waar de zorg terecht is, berust deze volgens mij in dit geval op een misverstand: als we de situatie nu met die in het wetsvoorstel vergelijken, is juist de zelfbeschikking niet in gevaar.

Voor de mensen die nu al hebben geregistreerd wel of geen donor te zijn, verandert de wet niks. De keuze is gemaakt, blijft gehandhaafd en kan altijd gewijzigd worden. De wet treft de mensen die niet geregistreerd staan. Als zij in de huidige situatie komen te overlijden en geschikt blijken voor orgaandonatie (1 op de 10.000 mensen), moet de arts aan de rouwende nabestaanden de vraag voorleggen: wel of geen orgaandonatie? Begrijpelijk zeggen de meeste nabestaanden nee, op een moment dat al emotioneel genoeg is. Veel niet-geregistreerden zullen zich vermoedelijk niet realiseren in welke moeilijke positie ze de nabestaanden plaatsen.

Een voordeel van meer ja/nee geregistreerden, is dat nabestaanden minder vaak onnodig in deze moeilijke positie worden gebracht. Het kan ook zijn dat je bewust ervoor kiest om je nabestaanden te laten beslissen over je lichaam en hun hier over inlicht. Deze beslissing kun je zowel nu als bij de nieuwe wet expliciet registreren en de zelfbeschikking blijft voor deze categorie hetzelfde.

De nieuwe wet kan wel gevolgen hebben voor mensen die nog geen bewuste keuze hebben gemaakt. Nu beslissen de nabestaanden voor je op basis van ‘geen registratie’. Met de nieuwe wet zal deze persoon als ‘geen bezwaar’ geregistreerd staan. De arts zal de nabestaanden dan benaderen met de mededeling dat de overledene geen bezwaar heeft aangetekend, en dat ze de donorprocedure in werking willen zetten. Als de nabestaanden ook geen bezwaar hebben gaat de orgaandonatie door. Dit is het grootste verschil van de donorwet ten opzichte van nu.

Is hier een verandering opgetreden in het zelfbeschikkingsrecht tijdens het leven? Nee. Wie geen keuze maakt laat zowel nu als bij de nieuwe wet de keuze aan nabestaanden over. Als je bij de dood van iemand in deze categorie, vanuit een zelfbeschikkingsrecht, wilt beargumenteren dat je de integriteit van een lichaam nooit mag aantasten is dat erg problematisch. Van een overledene waarvan de voorkeur niet kenbaar is, kun je niet stellen dat die zou kiezen voor het helpen van een ander of voor de lichamelijke integriteit. Is dit wel kenbaar bij de familie dan kan deze alsnog zijn of haar wens uitspreken. Indien iemand een sterke voorkeur heeft om wel of geen donor te zijn, is het aannemelijk dat deze is vastgelegd.

Wat verandert is de kans dat nabestaanden geen bezwaar maken. Doordat orgaandonatie na overlijden standaard mag, en nabestaanden goede redenen hebben om aan te nemen dat je geen zwaarwegend bezwaar had, zullen ze eerder instemmen met donatie. Daar staat de standaard van nu – alleen met expliciete toestemming – tegenover. Nabestaanden durven zo een belangrijk besluit niet te nemen voor een ander. De veilige keuze is dan snel nee.

Het grote misverstand is de opvatting dat de staat de keuze van nabestaanden nu geen duwtje in een bepaalde richting geeft. Dat is dus wel het geval, de nieuwe wet duwt alleen in een andere  richting. In de huidige situatie worden mensen benadeeld die, als ze wel een keuze hadden gemaakt, hadden gekozen vóór orgaandonatie. In de nieuwe situatie worden mensen benadeeld die mogelijk niet voor orgaandonatie zouden kiezen. Maar nogmaals, dit verandert niks aan de mate van zelfbeschikking, van een overledene die zijn wens niet kenbaar heeft gemaakt.

Wat deze wet wel verandert: de categorie mensen die bewust een keuze maken wordt vermoedelijk groter. Met het publieke debat, alle informatie en de keuze die je nu herhaaldelijk wordt voorgelegd, zullen meer mensen bewust kiezen om wel of geen donor te zijn. Daarmee neemt jouw lichamelijke zelfbeschikking met deze wet waarschijnlijk toe, terwijl het er geen afbreuk aan kan doen. Hooguit wat irritatie dat je nu toch echt eens een keuze moet maken. Wil je dat niet? Dat mag ook. Dan doen anderen dat voor jou, net als nu.