Onschuldig veroordeeld

Vrijdag zag ik op IDFA de documentaire ‘The Central Park Five’, het aangrijpende verhaal van vijf zwarte tieners die in 1989 werden gearresteerd en veroordeeld voor de verkrachting en poging tot doding van een 28-jarige blanke vrouw, die jarenlang bekend stond als de ‘Central Park Jogger’. De film schetst de context waarin dit alles plaatsvond: delen van New York waren in die jaren onveilig door wijdverbreid drugsgebruik (‘crack’) en dito handel, extreme verwaarlozing van de openbare ruimte in bepaalde wijken, hoge werkeloosheid en interraciale spanningen.

Toen op de avond van 19 april 1989, een groep tieners in Central Park aan het ‘rotzooien’ was en voorbijgangers aanviel, werd een groot aantal van hen door de politie opgepakt. Later die nacht werd de bijna levenloze jogger gevonden. De politie richtte haar pijlen in het opsporingsonderzoek onmiddellijk op de tieners die ze toch al achter slot en grendel hadden.

In de documentaire worden archiefbeelden van de rechtszaken tegen de jongens en fragmenten van hun politieverhoren, afgewisseld met interviews die de documentairemakers met de vijf – inmiddels midden-dertig – hielden. Vooral de fragmenten van de verhoren zijn schokkend. Na langdurig verhoord en verstoken van eten en drinken te zijn, gaan alle vijf jongens een verhaal verzinnen over hoe zij de joggende vrouw hebben verkracht en aangevallen, om maar zo snel mogelijk uit de beangstigende verhoorsituatie weg te kunnen. We zien dat één van hen de wettelijk vereiste Miranda Warnings krijgt voorgelezen, waarin o.a. gewezen wordt op het recht om te zwijgen, en het recht op bijstand van een advocaat. De jongen zegt braaf dat hij de Miranda rechten begrijpt. Maar de tiener zit daar duidelijk moederziel alleen tegenover een dienaar van justitie, die zich absoluut niet bekommert om het feit dat de jongen waarschijnlijk helemaal niet begrijpt waar hij het over heeft; en een advocaat heeft hij ook niet.

Wetenschappelijk onderzoek (.pdf) laat zien dat vooral jongeren onder de 16 of met een laag IQ, de Miranda rechten niet begrijpen en een verhoogd risico lopen een valse bekentenis te geven. Dat de verhalen die de vijf aan de politie vertellen strijdig met elkaar zijn, lijkt niemand van het New York Police Department (NYPD) belangrijk te vinden, evenmin als het feit dat het DNA materiaal dat gevonden is op de vrouw niet matcht met dat van enige van de vijf jongens. Parallel aan deze tunnelvisie van het opsporingsteam vindt een enorme mediahetze tegen de vijf zwarte tieners plaats: ze worden systematisch aangeduid als ‘wolfpack’. Alle vijf worden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen.

Mediahetze Onschuldig in de gevangenis belanden is een nachtmerrie die de meeste mensen zich bijna niet voor kunnen stellen. Ons vertrouwen in de politie en het rechtssysteem is groot. Toch komen ook in moderne rechtssystemen van democratische landen gerechtelijke dwalingen voor. In Nederland kent bijna iedereen de Puttense moordzaak en de Schiedammer parkmoord als voorbeelden daarvan. In 25% van de gerechtelijke dwalingen speelt een valse bekentenis een rol.

In de documentaire legt sociaal psycholoog Saul Kassin uit welke sociaal-psychologische processen een rol spelen. Onder grote psychologische druk van de politie ‘breken’ veel mensen, en zeker kinderen zijn extra kwetsbaar onder zulke omstandigheden.

De Central Park Five worden uiteindelijk vrijgesproken als Matias Reyes, tot levenslang veroordeeld voor verkrachting en moord, in 2002 in de gevangenis bekent dat hij de dader in de Central Park Jogger zaak is. Zijn DNA matcht met het sperma dat op het slachtoffer gevonden is. Officier van Justitie Linda Fairstein, die het oorspronkelijke opsporingsonderzoek had geleid, bleef zich sterk verzetten tegen het ongedaan maken van de veroordelingen en rechercheurs van de NYPD bleven volhouden dat de vijf het delict dan wel samen met Reyes gepleegd hadden.

De documentaire schetst de dramatische gevolgen van de veroordeling voor de vijf mannen en hun families. Cruciale jaren van hun leven zijn hen afgenomen, de ondergane vernederingen hebben diepe sporen achtergelaten in hun psyche, en geen van hen lijkt een nieuw evenwicht in het leven gevonden te hebben na deze dramatische episode.

De film is een must see voor iedere professional die werkt in de veiligheids- en justitiebranche Hiermee bedoel ik o.a. medewerkers van politie, reclassering, OM, zittende magistratuur, advocatuur en forensische (poli-)klinieken. Opdat wij zullen leren van deze dwalingen, om alles in het werk te stellen om de schuldigen, en niet de onschuldigen, te veroordelen.

Hier meer informatie over de documentaire