Nee, DENK is geen nieuwe PVV

Nu de nieuwe partij DENK met de komst van Farid Azarka en Sylvana Simons, met op de achtergrond de affaire Umar, veel aandacht trekt haasten politici, politieke analysten, columnisten en opiniemakers zich om DENK in hetzelfde rijtje te scharen als de PVV: in de categorie populistische partijen die het op bepaalde bevolkingsgroepen in Nederland gemunt hebben en fundamentele vrijheden aan wensen te tasten. Dergelijke vergelijkingen zijn populair en worden dan ook veel gemaakt. Echter, stemmen in het publieke debat die deze vergelijking maken zitten er op veel punten naast. De vergelijking tussen DENK en de PVV gaat niet op. Daarvoor zijn er teveel verschillen tussen de hardheid van de inhoudelijke standpunten, de wijze van politiek bedrijven en de interne organisatie van beide partijen. Ze zijn simpelweg te verschillend om met elkaar vergeleken te worden.

Populistische partij DENK-aanhangers die nu opgelucht ademhalen en denken ‘zie je wel, ik hang geen populistische partij aan’ zouden zich echter toch eens goed achter de oren moeten krabben. Want dat DENK geen islamitische/allochtone variant op de PVV is impliceert niet dat het geen populistische partij is die vergeleken kan worden met een andere politieke partij uit de recente Nederlandse geschiedenis. Want dat kan ze wel degelijk. Met de LPF welteverstaan. DENK en de LPF zijn twee partijen die behoorlijk wat gelijkenissen vertonen en wel om een aantal uiteenlopende redenen.

Allereerst zijn beide partijen sterk populistisch van aard. Ze spelen in op de onderbuikgevoelens die leven bij hun achterban, verkondigen ruimhartig feitenvrije meningen, provoceren politieke tegenstanders aan de lopende band, gaan hard tekeer tegen de in hun ogen ‘gevestigde orde’ en dragen ruimschoots bij aan de verdere verruwing van het publieke debat. Dit is iets wat de LPF vanaf haar oprichting heeft gedaan, waar zij groot mee werd, en waar nu ook DENK mee probeert groot te worden.

Politieke gelukszoekers Als tweede gelijkenis zien we dat beide partijen veel politieke gelukszoekers aantrekken die hun heil zoeken bij de partij in de hoop hun individuele belangen hier te kunnen realiseren. DENK vormt daarbij een onsamenhangend geheel van verschillende individuen en groepen met totaal uiteenlopende achtergronden en belangen die lastig met elkaar te verenigen zijn. Deze problematiek was zeer sterk aanwezig binnen de LPF en droeg sterk bij aan de uiteindelijke ondergang van deze partij. Ook bij DENK herkennen we dit fenomeen en het is maar de vraag in hoeverre DENK in staat zal zijn om dit probleem voor de partij te overwinnen.

Want naast de bovengenoemde punten zien we ook dat DENK een partij is zonder onbrekende leidersfiguur met charisma, net als de LPF na de dood van Fortuyn. Partijleider Tunahan Kuzu betoont zich vooralsnog niet de charismatische leider die een nieuwkomer als DENK juist hard nodig zal hebben. Het is sterk de vraag of hij het onsamenhangende gezelschap dat DENK vormt bijeen zal kunnen houden, de partijdiscipline zal kunnen bewaren, en een breder publiek dan het huidige – vooral ontevreden burgers die stemmen vanuit de onderbuik – aan zal kunnen spreken.

One-issue-partij Dit zal uitermate lastig worden, want we zien we ook dat DENK zich manifesteert als een one-issue-partij die slechts op een paar terreinen duidelijke ideeën heeft, maar geen of slechts in beperkte mate een visie heeft op fundamentele punten als de economie, de zorg, het onderwijs. Dit is iets wat veel populistische partijen, op zowel links als rechts, kenmerkt. Men profileert zich enerzijds sterk – met name vanuit de onderbuik – op bepaalde thema’s die er echt toe doen voor de (achterban van de) partij, maar ontwijkt veel van de grote, meer complexe, onderwerpen die spelen in de politiek. Voor populisten is dit ook lastig omdat zij daarvoor veelal de inhoudelijke kennis en kwaliteiten ontberen.

Ondanks bovengenoemde punten kunnen we toch niet stellen dat DENK geen plek heeft in ons huidige politieke bestel. De laatste jaren zien we immers steeds meer populistisch one-issue-partijen doorbreken in de landelijke politiek. DENK is daarop geen uitzondering en past in het rijtje van partijen dat sinds de doorbraak van Leefbaar Nederland een vorm van politiek heeft bedreven die steeds breder lijkt aan te slaan.

Gebrekkige integratie Aansluitend kunnen we eveneens niet beweren dat DENK een product is van gebrekkige integratie van sommige medeburgers in onze samenleving. Want DENK past zoals gezegd juist heel goed binnen de wijze waarop we al tijden in Nederland politiek bedrijven. Wel zouden aanhangers van DENK eens goed in de spiegel mogen kijken. Want het is bijzonder om te zien hoe velen die ooit vol afkeer spraken van populisme, de onderbuik, wij/zij-denken, de verruwing van het publieke debat en het politiek bedrijven op basis van afkomst nu staan te juichen bij de opkomst van DENK. Dit getuigt van een bijzonder sterke vorm van opportunisme.

Blijkbaar was de geuite afkeer van populistische politieke partijen niet zozeer een afkeer van het populisme an sich maar vooral het populisme waar men zichzelf door benadeeld voelde. Nu er een partij is die de rollen heeft omgedraaid zijn plotseling de bezwaren tegen het populisme vervallen. Die hebben plaats gemaakt voor een ‘de populisten zijn met ons, dus wij zijn met hen’-mentaliteit. Dat is een bijzonder jammere constatering omtrent een ontwikkeling die ons als maatschappij weinig verder zal helpen.

De vraag is nu hoeveel succes DENK, en het ‘DENK-effect’, zullen hebben. Dat is vooralsnog koffiedik kijken. Een toekomstige invloedrijke positie in de Nederlandse politiek lijkt in de huidige situatie nogal een onwaarschijnlijk scenario voor DENK. Maar het bredere effect dat een partij als DENK heeft op haar potentiële achterban kan groot zijn en effecten hebben die de komende jaren zeker gevoeld zullen worden, net als dat bij veel andere populistische partijen in het heden en verleden het geval is geweest. Wellicht is het een deel van de aanhang van DENK ook meer om dit effect te doen dan om het uiteindelijke succes van de partij zelf. Laten we het hopen.

Afbeelding: screenshot DWDD