Mensenrechtensituatie op de Krim blijft verontrustend

Op 26 februari is het twee jaar geleden dat Rusland de Oekraïense Krim met militaire macht illegaal annexeerde. Dat lijkt een gepast moment om te bezien hoe de situatie zich daar sindsdien voor de bewoners heeft ontwikkeld, temeer ook daar Westerse media nauwelijks meer over de regio berichten.

Informatie is echter makkelijk te vinden op de websites van de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de VN en de OVSE (aan beide weigeren de nieuwe machthebbers de toegang tot de Krim) en Ngo’s als Amnesty International, de ‘Kharkiv Human Rights Protection Group’ en ‘Freedom House’. Ook de weinige overgebleven onafhankelijke Russische media en talloze kritische Russische blogs zijn een goede bron van informatie.

Geschiedenis Ten tijde van de Russische inval telde het schiereiland 2,4 miljoen inwoners, van wie er 58 procent Russisch sprekend was, 24 procent Oekraïens en 12 procent Tataars. De Tataren zijn de oorspronkelijke bewoners, zij hadden daar hun eigen ‘Kanaat van de Krim’ van de 15de tot en met de 18de eeuw. In 1783 annexeerde het Russisch Keizerrijk de Krim. Vanwege hun vermeende collaboratie met Nazi-Duitsland deporteerde Sovjet-leider Stalin in 1944 bijna alle Krim-Tataren naar Centraal Azië, wat velen niet overleefden. Pas medio jaren tachtig van de vorige eeuw mochten ze onder Sovjet-hervormer Michael Gorbatsjov terugkeren.

In 1954 droegen de Sovjetautoriteiten de Krim formeel over van de Russische Sovjetrepubliek aan de Oekraïense Sovjetrepubliek, destijds een integraal onderdeel van de Sovjet-Unie. Na het uiteenvallen van de Unie in 1991 heeft Rusland in verschillende verdragen bekrachtigd dat de Krim onderdeel uitmaakt van het Oekraiëns staatsgebied. Daarover bestaat ook volkenrechtelijk geen enkel misverstand. De Krim vormt in het Oekraïense staatsbestel een Autonome Republiek met een grote mate van zelfbestuur. De drie bevolkingsgroepen leefden er in redelijke harmonie samen.

Sinds de invasie Direct na de Russische invasie begonnen de nieuwe machthebbers een grootschalige campagne van fysieke intimidatie en gerechtelijke vervolging van drie groepen Krimbewoners: de Tataren, burgers met een Oekraïens paspoort en al diegenen – journalisten, civil-society activisten, Ngo’s en gewone burgers – die gewend waren probleemloos hun mening te geven en dat wilden blijven doen. Vooral beangstigend waren de gewapende pro-Russische “zelfverdedigingsgroepen” die eigenmachtig burgers terroriseerden.

Al snel werden de belangrijkste Tataarse leiders, de 72-jarige Mustafa Dzhemilev en Retat Chuarov, verbannen. Het Tataarse tv station ATR is gesloten. Verschillende Tataren zijn gekidnapt en vermoord. Het is de Tataren verboden hun traditionele historische herdenkingsbijeenkomsten te houden. Onlangs is Rusland begonnen het officiële vertegenwoordigend orgaan van de Krim Tataren, de ‘Mejlis’, te ontbinden. Regelmatig vinden huiszoekingen plaats bij individuele Tataren en hun organisaties. Na de machtswisseling werden leidinggevende overheidsfunctionarissen onmiddellijk vervangen door uit Rusland afkomstige Russen.

De Krimbewoners werden gedwongen de Russische nationaliteit aan te nemen op straffe van het verliezen van hun baan, bezittingen, verblijfsrecht en sociale voorzieningen. Er zijn nauwelijks scholen meer die onderwijs mogen geven in de Oekraïense taal. Alle Oekraïense TV stations werden gesloten, Oekraïense internet- en mobiele telefoonproviders vervangen door Russische. Onafhankelijke media zijn gesloten, ook die op het internet.

Het in twijfel trekken in de media, op sociale media en in de openbare ruimte dat de Krim bij Rusland zou horen levert een gevangenisstraf op van drie jaar en een boete van tweemaal een jaarsalaris. Verschillende activisten zijn gekidnapt zonder dat er verder nog iets van hen is vernomen. Anderen zijn in showprocessen die in Stalins Sovjetunie niet zouden misstaan veroordeeld tot absurd hoge gevangenisstraffen, en dan nog voor beschuldigingen die niet bewezen zijn (zie de rechtszaken tegen Oleksandr Kostenko, Oleg Sentsov en Olexander Kolchenko).

Leden van de Oekraïense Orthodoxe Kerk en de Oekraïense Grieks-Katholieke Kerk zijn bedreigd, priesters gekidnapt. De leider van het Leger des Heils op de Krim die de druk op protestantse groepen had bekritiseerd werd gedwongen de Krim te verlaten. Ook rabbijn Kapustin van Semferopol moest vertrekken na kritiek op het Russische optreden.

Eigendom van Moskou De wetteloosheid en bestuurlijke willekeur die met de nieuwe machthebbers is ingetreden treft ook het recht op eigendom, dat op grote schaal geschonden wordt. Al het Oekraïense staatsbezit is onteigend onder het mom van ‘nationalisatie’. Vaak worden de nieuwe machthebbers en aan hen gelieerde personen de nieuwe eigenaars. Ook privéondernemingen veranderen via vijandige overnames of gedwongen ‘managementveranderingen’ van eigenaar.

Zo wordt duidelijk dat Nederland en de Europese Unie wat de Krim aangaat twee zware kluiven op hun bord hebben. In de eerste plaats kunnen zij nooit aanvaarden dat in het Europa van de 21ste eeuw een land met militaire macht internationaal erkende grenzen wijzigt. Ten tweede kunnen zij niet accepteren dat in een aldus illegaal bezet land ook nog eens de mensenrechten van de bewoners grof geschonden worden. Dat kan slechts tot de conclusie leiden dat de sancties tegen Rusland niet opgeheven kunnen worden zolang de situatie op de Krim volkenrechtelijk en mensenrechtelijk niet is genormaliseerd.