Je bent wat je stemt

Vandaag kijkt de hele wereld mee met onze verkiezingen. Zal het ondenkbare ook hier gebeuren: Kan Wilders winnen? Gaat Europa de Verenigde Staten achterna? De vraag blijft prangend zolang er zoveel onvrede is onder kiezers, met name in de middenklasse; populistische partijen gaan uit van een tegenstelling tussen ‘het gewone volk’ en de elite – die wordt gezien als oneerlijk en misbruik makend van haar macht en privileges. Als je ontevreden bent, is het ook makkelijker om boos te zijn op andere mensen die jou onrecht doen dan op iets abstracts als robotisering (de belangrijkste oorzaak van werkloosheid) en klimaatverandering (een van de belangrijke oorzaken van het vluchtelingenprobleem).

Onvrede blijkt echter niet alleen de oorzaak te zijn van populistisch stemmen, maar ook een gevolg , zo toonden Nederlandse onderzoekers aan.* Vaak stemmen mensen populistisch omdat ze hun eigenbelang willen beschermen; ze willen bijvoorbeeld minder immigratie, meer veiligheid en (in Nederland) meer geld naar de zorg en eerder AOW. Wanneer ze stemmen op een politicus die hun belangen bewaakt – of dit overwegen – komen ze in contact met andere boodschappen van die partij, die hun onvrede verder aanwakkeren – zoals het idee dat gevestigde politici onbetrouwbaar zijn en alleen aan hun eigen elite-groepje denken (de ‘grachtengordel’ en ‘linkse hobby’s’).

Onvrede kan dus juist het resultaat zijn van populistisch stemmen. Zo ontstaat een spiraal waarin onvrede en populistische politiek elkaar versterken. Want politici spelen hier weer op in door tegen elkaar op te bieden in populisme, zoals we de afgelopen tijd zagen: Wilders, Rutte en Buma deden steeds wedstrijdjes ver-piesen over hoe stevig ze ‘het immigrantenprobleem’ aanpakken, en al doende wakkerden ze de onvrede hierover verder aan.

Het is een mooi voorbeeld van een algemener psychologisch principe: alles wat je doet versterkt zichzelf. We denken vaak dat ons gedrag voortkomt uit onze overtuigingen, maar het is ook omgekeerd. Als je bijvoorbeeld chagrijnig bent en je ernaar gedraagt, word je al doende steeds chagrijniger. Zo kun je je door je eigen slechte stemming op sleeptouw laten nemen. Ook weten we uit onderzoek dat mensen na het nemen van een beslissing onbewust bevestiging zoeken dat ze de juiste keuze hebben gemaakt.

Op die manier creëren we onze eigen werkelijkheid: je wordt wat je doet. Je gedrag versterkt je overtuigingen en omgekeerd. Die spiraal kan ten goede of ten kwade werken. Dat geldt voor ieder van ons als individu, maar het effect is des te sterker wanneer mensen elkaar aansteken en elkaar bevestigen dat ze tekort gedaan worden – in een van de meest welvarende delen van de wereld, mind you. Dat maakt het extra moeilijk die tendens te keren. De vraag is natuurlijk of de boze burger echt beter af is met een land vol ontevredenen – en met ‘leiders’ als Trump en Wilders om weer vreugde en vrede te creëren.

 

 

* Rooduijn, M., van der Brug, W., & de Lange, S. L. (2016). Expressing or fuelling discontent? The relationship between populist voting and political discontent. Electoral Studies , 43 , 32-40.