Het was een jaar om in te lijsten

Omdat achter elke naam een heel verhaal schuilt, is het telefoonboek het favoriete boek van de Italiaanse wetenschapper, filosoof en schrijver Umberto Eco. Ik lees zijn intrigerende betoog op een website voor timemanagement, waar de schrijver van het stuk ons een inzicht probeert te geven in de wereld van Eco, met betrekking tot het maken van lijstjes. Met name aan het einde van een jaar komt weer het besef hoeveel verschillende soorten lijstjes er eigenlijk bestaan en worden gemaakt. Blijkbaar hebben we ze nodig. Juist nú zelfs meer dan ooit tevoren.

Tot voor kort heb ik altijd gedacht dat het maken van lijstjes een vrouwending was, om het maar even naïef en seksegeneraliserend uit te drukken. Vrouwen zijn immers meer documenterend van aard en zien graag in duidelijk gerangschikte kolommenstelsels onderbouwd wat er nog aan boodschappen gehaald moet worden, wie ze in welke volgorde nog moeten bellen en wie in het huishouden zich op welk tijdstip waar bevindt. Mannen hebben dat niet echt nodig. Dacht ik. Totdat ik las dat lijstjesgoeroe Umberto Eco geen onderscheid maakt tussen mannen en vrouwen wanneer het op het maken van lijstjes aankomt. Hij sprak over ‘we’ en ‘ons’. Een bevestiging voor mij dat de lijstjes in mijn agenda, op het aanrecht, op mijn bureau en in mijn telefoon dus geen stigmatiserend trekje waren van latent ontluikende vrouwelijkheid.

‘Ons’ brein (m/v) is namelijk vergelijkbaar met het alwetende Internet. Kort gezegd: een enorme chaos. Om onszelf niet te verliezen in deze structuurloze wirwar aan gedachten, impressies en hersenspinsels, zoeken we steeds meer naar houvast, structuur, duidelijkheid en ordening. De lijstjes die we maken zijn dan ook de papieren versie van onze persoonlijke, externe harde schijf. Een papieren verlengstukje, waarop we onze mentale ladekast voor dat moment leegschudden en zwart op wit vastleggen. Opdat wij niet vergeten.

Naast het van oudsher in stand houden van bijvoorbeeld het maken van boodschappenlijstjes, bakenen we graag bepaalde gebieden in ons brein af. In december komt dan ook de onontkoombare drang tot ordenen en afsluiten aan het licht. Het jaar moet op allerhande wijze worden overzien en geëvalueerd. We horen en zien talloze eindejaarslijstjes, nemen ze kortstondig tot ons, schuiven het laatje snel dicht en gaan weer over tot de orde van de dag. Op weg naar een volgend moment van ordelijke consciëntieusheid in een nieuw jaar.

Dat het onderhouden van lijstjes daarnaast internationaal geaccepteerd is, blijkt ook uit de benamingen ervan. Zo klinken termen als ‘to-do-list’ en ‘bucketlist’ toch net iets meer ‘sophisticated’ dan de Nederlandse vertalingen in de vorm van ‘nog-te-doen-lijst’ en ‘emmerlijst’. Dat de lijstjes letterlijk een hoop kopzorgen kunnen wegnemen is inmiddels duidelijk. Toch is er een contrabeweging op gang gekomen, van mensen die beweren dat het leven niet meer te definiëren valt in al zijn hectiek. Claudia de Breij sprong onlangs voor hen in de bres, door het in het leven roepen van een alternatieve lijst: de ludieke ‘f*ck-it-list’. Want zoals achter elke naam in het telefoonboek een verhaal schuilt, biedt ook alles op een dwangmatig geformuleerd ‘to-do-lijstje’ mogelijkheden om het tij te keren. Wellicht is dat dan ook wel indirect de mooiste tip van Umberto Eco voor 2016.

Pascal schreef de educatieve scheurkalender ‘200 dagen School en scheuren!’