Eenzaamheid is dodelijk

Mensen zijn groepsdieren. Isoleer ze en ze kwijnen weg. Je ziet het bij baby’s die geen aandacht krijgen: ze sterven. Je ziet het bij mensen wier levenspartner overlijdt: de kans op dementie verdrievoudigt. Je ziet het bij mensen die via de pensioengerechtigde leeftijd uit hun sociale netwerken wegvallen: snel nemen allerlei klachten toe.

Er ligt een eenvoudig principe aan ten grondslag: als je bepaalde functies van de mens niet meer onderhoudt dan verdwijnen ze. Je geheugen gaat achteruit omdat in je gesprekken bepaalde onderwerpen wegvallen en de ‘anderen’ geen beroep meer doen op wat jij allemaal in je hersenen hebt opgeslagen. En dan verdwijnt het. Je wordt vergeetachtig zeggen mensen tegen je. Nee, niemand doet er nog een beroep op.

Er zijn heel wat serieuze onderzoekers geweest, die de relatie tussen eenzaamheid en slechtere gezondheid hebben aangetoond, maar het leek wel of niemand er echt naar wilde luisteren. Dat het echter wel degelijk een reden tot bezorgdheid is en nog veel verder gaat dan we dachten wordt onderstreept door de uitkomsten van een onderzoek die onlangs verschenen in PNAS. Die stomme afkortingen ook: PNAS staat voor Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. En daarin staat te lezen: Sociaal isolement heeft direct effect op processen in je lichaamscellen. Het grijpt in op je biologie en het is dus niet uitsluitend iets dat empathische artsen bedacht hebben en het vooral moet hebben van observerend onderzoek. Nee, het is echt waar: eenzaamheid is dodelijk.

De onderzoekers keken naar cel processen in witte bloedcellen. Die cellen zijn erg belangrijk voor het menselijk immuun stelsel. Ze Daar wordt een beroep op gedaan bij ontstekingsprocessen en dat zijn lang niet altijd hevige infecties met hoge koorts. Nee, we hebben steeds meer te maken met zogenaamd subklinische chronische ontstekingsprocessen, verstoringen van ons metabole systeem. Subklinisch wil zeggen dat we ze niet opmerken en metabole verstoringen zijn vaak terug te voeren op veranderingen in leefwijzen, zoals een toename van ontstekingsfactoren door te veel witte vetcellen in onze buiken en door cholesterolplakken.

En ja hoor, toen de onderzoekers keken naar die cel processen bij eenzame mensen en geïsoleerde apen zagen ze dat er minder opdracht was vanuit de genen om stoffen te maken om de witte bloedcellen op gang te krijgen. Ik probeer het hier wat simpel te beschrijven, maar voor wie het in zijn volle wetenschappelijke subtiliteit wil lezen: er was toegenomen expressie van genen die betrokken zijn bij ontstekingen en een verminderde expressie bij genen betrokken bij antivirale reacties in het lichaam.

Als in het verloop van de tijd werd gekeken konden de onderzoekers voorspellen hoe eenzaamheid dit proces steeds erger maakte en sociale steun en netwerken een gunstig effect hadden. Ze zagen ook hoe het effect had op een toegenomen bloeddruk.

Alles bij elkaar opgeteld ontstaat er een grimmig beeld: eenzaamheid is bijna even dodelijk als roken. Sociaal isolement zorgt voor een veel grotere kans op voortijdig sterven dan overgewicht of een gebrek aan lichaamsbeweging.

Het confronteert ons met een veelheid aan filosofische vragen. Bijvoorbeeld is dit het gevolg van een steeds individualistischere samenleving, waar bepaalde mensen buitengesloten worden? Of is het een zachtaardig evolutionair systeem om het lijden van eenzame mensen wat te bekorten?  Ik weet het niet en kijk liever naar de praktische vragen die het oproept. Daar houden politici namelijk erg van. Kost eenzaamheid onze samenleving niet heel erg veel? We maken ons druk over overgewicht omdat het de samenleving meer dan 5 miljard euro per jaar kost. Zoals ik het nu bekijk kost eenzaamheid de samenleving dus nog veel meer. Misschien is het beleid om iedereen zo lang mogelijk thuis te houden en tegelijkertijd de zorg afbouwen zodat de mantelzorg alles overneemt – en een op de drie mantelzorgers kan het vaak zelf niet meer aan en reageert zijn boosheid op een of andere manier af op de eenzame oudere – wel helemaal niet zo’n goed idee.

Misschien is het veel en veel slimmer om aantrekkelijke appartementen met gedeelde faciliteiten te ontwikkelen, zodat die witte bloedcelletje het nog een tijdje goed blijven doen. En misschien moeten we af van het idee dat het pensioen een zegen is omdat je dan niet meer hoeft te werken, maar dat het voor veel mensen gewoon een doodsvonnis betekent. Het zijn maar vragen natuurlijk, maar wat is onderzoek waard als het geen vragen oproept?

We weten het al een tijd zeker: eenzaamheid vergroot de kans op sneller overlijden. Het is een epidemie die heel wat groter is dan problemen waar we ons meestal druk over maken. Laten we het woord SAMENleving een nieuwe betekenis geven.