Die aanslagen zijn wél een aanval op onze waarden

Op paaszondag brachten David van Reybrouck en Willem Schinkel bij Buitenhof de gedachte naar voren dat de aanslagen in Brussel en Parijs geen aanval zijn op de westerse waarden. Het zijn oorlogshandelingen. Wij gooien onze bommen vanuit vliegtuigen, onze vijand bezorgt ze persoonlijk. Als de westerse mogendheden zich maar uit het Midden-Oosten terugtrokken, was het met het terrorisme ook zó gedaan. Zij wijzen daarbij op uitspraken van de Islamitische Staat zelf. Steeds benadrukken de woordvoerders – vaak genoeg import-jihadi’s uit onze streken – dat de vergelding komt en dat zij ons zullen laten voelen wat zij dagelijks ervaren als het luchtalarm gaat (Zo ze dat daar hebben.)

Was het maar zo makkelijk. De terroristen handelen uit naam van Islamitische Staat en die heeft een heel duidelijk ideologisch profiel. Kalief Abu Bakr al-Baghdadi brengt een boodschap aan heel de wereld. Het is de wil van Allah dat de sharia – althans wat daar in zijn ogen voor doorgaat – zal heersen op aard. De roemruchte jihad-glossy Dabiq  bestaat voor een belangrijk gedeelte uit ideologische en theologische beschouwingen waarin wordt uitgelegd hoe de ware moslim heeft te leven en aan welke kenmerken de maatschappij moet voldoen. Zo bevat nummer 13 een aantal richtlijnen voor oorlogsweduwen. In eerdere nummers wordt uitgelegd waarom slavernij een noodzakelijk element is in een behoorlijke samenleving en op grond waarvan God dit wil. Ook moeten concurrerende stromingen in de islam het iedere keer weer ontgelden.

Ongetwijfeld zijn wraak en vergelding belangrijke factoren als iemand de bomgordel aantrekt maar de strijd richt zich ook expliciet tegen de democratie, de seculiere maatschappij en het zedelijk libertinisme, dat de westerse landen kenmerkt. De strijd is wel degelijk tegen onze waarden gericht. De bommen brengen een dubbele boodschap.

Het is wél onverstandig en contraproductief om de waarden die tolerantie, democratie en gelijkheid voor de wet hebben voortgebracht “westers” te noemen. Wie het werk van de grote denkers uit het verleden erop naslaat, stelt vast dat hun boodschap niet voor het westen alleen bedoeld was maar voor alle mensen. IS strijdt dan ook niet tegen de westerse waarden, maar tegen universele waarden die bedoeld zijn om alle mensen vrijheid te brengen waar ze ook wonen. Overal ter wereld zijn mensen die zich inzetten voor vrijheid en een open manier van in de wereld staan. Nu en ook vroeger. Zij vinden tegenover zich de aanhangers van een gesloten wereldbeeld, van dogmatiek, van ongelijkheid. Denk daarbij aan (neo)nazi’s, fascisten, stalinisten, salafisten.

Naast verrijkend voedsel voor de geest schieten op de akker van het menselijk denken altijd weer gifplanten op. De leer van IS is daarvan het zoveelste blijk. Denk niet dat die plant wegkwijnt als de westerse mogendheden hun bombardementen staken. Dit wil niet zeggen dat die bombardementen wenselijk zijn of dat zij een overwinning van de universele mensenrechten in het Midden-Oosten dichterbij brengen. Dat staat buiten dít debat. We hebben te maken met een grote strijd tussen conflicterende heilsboodschappen. Het is geen goed idee om dat aspect aan de strijd te ontkennen. Je onderschat het gevaar als je de diepgevoelde overtuiging van je vijand bagatelliseert. Dit is een fout die wel vaker gemaakt wordt: je vindt de visie en de uitgangspunten van je tegenstander zo bizar, dat je niet kunt geloven dat zij diens handelen bepalen. Dat doe je dan af als een vorm van vals bewustzijn die de werkelijke achtergronden daarvan versluiert.

Het is even gevaarlijk om die diepgewortelde overtuiging in verband te brengen met een etnische of culturele achtergrond. Dat leidt tot misplaatst superioriteitsdenken zoals de opvatting dat Nederlanders of westerlingen meer gedisponeerd zijn tot het kiezen voor de vrijheid dan mensen uit andere delen van de wereld. Onze bloedige geschiedenis bewijst het tegendeel. En bovendien wat er gebeurt als zulk superioriteitsdenken de boventoon voert.

Naschrift:  Volgens een interessant artikel in De Groene is radicalisme een kwestie van mentaliteit. Die mentaliteit gaat vervolgens op zoek naar een ideologie of een godsdienst om betekenis te geven aan de wil tot wraak, geweld en vernietiging die niet meer te beheersen valt. Dat kan allemaal wel wezen maar dat doet aan de kracht van een overtuiging niets af.