Democratie in de knel, deel 2

In een vorige column toonde ik hoe onze democratie in de knel komt door alfa’s die geen wiskunde kennen en beta’s die de wiskunde verkeerd toepassen. Inmiddels heeft de Tweede Kamer dankzij steun van de PVV het raadgevend referendum aangenomen (NRC 14 feb). De populisten krijgen zo een groter podium om het volk te misleiden.

Student bestuurskunde Rens Raemakers ziet een toekomst voor een gekozen premier en stelt een stelsel voor zoals in de VS waarin President en Congres elkaar almaar in de weg zitten. Raemakers toont ons een spreadsheet met getallen, dus wellicht is hij geen alfa, maar als hij beta zou zijn dan past hij de wiskunde verkeerd toe. 

Dus, de Tweede Kamer negeert wetenschappelijk advies, de student krijgt geen goede opleiding, de krant is niet in staat de drogredeneringen te onderkennen en het artikel als ongeschikt af te wijzen. Het is om te huilen en om te lachen: een land dat zich democratisch noemt blijkt niet zo goed te begrijpen wat dat is.

Het klinkt wellicht gemakkelijk, te stellen dat beta’s de wiskunde verkeerd toepassen. Ik heb het in dit artikel nog eens bondig uitgelegd met een verwijzing naar het artikel van wiskundige Vincent van der Noort op Kennislink.

Komt u er als alfa niet uit, zoek dan een beta in de omgeving voor hulp. Ziet u als beta niet waar het probleem ligt, zoek dan een alfa in de omgeving voor geestelijke bijstand. Wanneer u er samen niet uitkomt, ga dan eens praten met iemand die ooit bij bank een woekerpolis heeft gekocht, en die hopelijk geleerd heeft op de kleine lettertjes te letten. Bent u er uitgekomen, stuur dan een brief aan de Tweede Kamer, p/a voorzitter Anouchka van Miltenburg, waarin u uitlegt dat het schokkend is dat de Tweede Kamer aan wetenschappelijk advies voorbij gaat, dat studenten geen goede opleiding krijgen, en dat het aan te bevelen is dat het Stimuleringsfonds voor de Pers zich gaat richten op de kwaliteit van de journalistiek. 

Wanneer u toch aan het schrijven bent, denk dan ook aan het bestuur van Beter Onderwijs Nederland. Daar wil men grotere democratie op scholen met meer invloed van leraren en terugdringen van het waterhoofd van de bestuurslaag. Tegelijkertijd zijn het de leraren wiskunde die met hun verkeerde wiskunde een onderbouwing geven aan het bestuurlijke argument dat democratie niet haalbaar is.

Joop.nl had een discussie-avond over democratie en de eerste 100 dagen van Rutte-Asscher (12 feb). Op grond van de live stream heb ik een paar opmerkingen. 

Er was iemand die pleitte voor meer efficiency met als voorbeeld het afschaffen van de waterschappen omdat alles ook wel centraal geregeld kon worden. Hier verdedigde Maurice de Hond de democratie aan de basis. Terecht. Wat doelen betreft lijkt er niet zoveel verschil tussen hem en mij: we streven allebei naar een grotere invloed van de burger op zijn of haar omgeving. De burger is hoger opgeleid en kan gebruik maken van meer informatie dan ooit. Er is geen behoefte aan een betuttelende overheid die ons vertelt wat we moeten vinden en doen.

Behoud de waterschappen, de (kleine) gemeenten en de provincies, want zij vormen de democratie met de menselijke maat. Waar Ronald Plasterk eerst al toonde dat hij weinig snapt van onderwijs, economie en financiën toont hij nu met het samenvoegen van gemeenten en provincies dat hij weinig snapt van democratie. Mijn eigen voorstel is ook bedrijven uit te breiden met consumentenraden. Gebruikers van de NS, KPN of Facebook nemen ook deel in het product en verdienen meer invloed dan via enquêtes naar klanttevredenheid. Het neoliberale model dat consumenten alleen invloed hebben door het switchen naar een beter product is kortzichtig en gewoon fout, wanneer producten ook een ‘lock in’ hebben, en je dus niet zo gemakkelijk kunt switchen. 

Maurice de Hond wil met Rens Raemakers dat kiezers twee stemmen hebben, namelijk voor de premier en de Kamer apart. De Premier formeert een kabinet en de Kamer gaat controleren. Wanneer premier en Kamer van mening verschillen kan elk van hen een referendum uitschrijven. Voor de keuze van de premier zijn misschien twee ronden nodig, zoals in Frankrijk.

Iemand waarschuwde voor populisme. De Hond veegde dat argument van tafel met twee argumenten. Ten eerste is populisme juist de bedoeling van democratie, namelijk dat je naar het volk luistert. Jolande Sap die bij Kunduz tegen de wil van haar partij inging toonde geen leiderschap maar arrogantie. De echte leider probeert juist de achterban te overtuigen en een meerderheid tot stand te brengen. Ten tweede is het referendum zo gebaseerd op een verschil van mening tussen premier en Kamer. Het is dan scherp geformuleerd, waarbij betrokkenen heel goed hun standpunten afwegen voordat zij het tot een volksstemming laten uitdraaien. De Hond suggereerde dat er zo geen probleem was. “ Wat is nou populisme?”  als ik zijn woorden parafraseer.

Het voorstel van De Hond klinkt aanlokkelijk. Toch weten we allemaal dat populisme heel gevaarlijk kan zijn, zoals de roep om de doodstraf, het wegjagen van migranten, de moderne schandpaal of heksenjacht, de one-issue partij en ook een Mark Rutte die roept dat er geen nieuw geld naar Griekenland gaat,terwijl hij weet dat dit niet waar kan zijn. Het dubbele mandaat van De Hond versterkt zulk populisme. Bij een dubbele stem gaan zowel regering als parlement tegen elkaar opbieden. Kortom, Maurice, als je niet weet wat populisme is: populisme is wat jij hier doet. In je verlangen naar meer democratie vergeet je de argumenten goed te wegen.

In Amerika en Frankrijk worden President en Parlement al apart gekozen. Populisme ontbreekt daar niet, en het beleid raakt juist verlamd doordat beide kanten elkaar in de weg kunnen zitten. Bij de keuze tussen Bush, Gore en Nader snoepte Nader stemmen van Gore weg en werd Bush gekozen. Het stemmen in twee ronden, zoals in Frankrijk, werkt ook niet. Bij Chirac, Jospin en LePen verloor Jospin doordat hij in de eerste ronde te weinig stemmen kreeg. Wanneer per tweetal was gestemd had Jospin van Chirac gewonnen en had Jospin van LePen gewonnen, zodat Jospin eigenlijk de winnaar had mogen zijn. De Hond en Raemakers snappen het niet.

Er is een goed alternatief, namelijk afspiegelingskabinetten. Laat de Kamer de premier aanwijzen met een Borda Fixed Point regel, zie het wetenschappelijk advies dat de Tweede Kamer negeert. Partijen kunnen hun rangordes voorafgaand aan de verkiezingen bekend maken. Eventueel verandert er later nog wat door de onderhandelingen, die vrijheid blijft natuurlijk altijd. Maar op deze wijze houd je een premier die op de Kamer steunt, krijg je een grotere scheiding tussen bestuur en controle, en vermijd je de strakke regeerakkoorden waarin alles wordt dichtgetimmerd.

Zie ook: “De Ontketende Kiezer” (.pdf)