De oorlog tegen Rishi: waarom die doorgaat na zijn dood

Op 24 november vorig jaar schoot de Haagse politie de zeventienjarige Nederlandse staatsburger Rishi Chandrikasing dood op station Holland Spoor. Toen de politie werd verteld dat een gewapende man iemand op het station had bedreigd, achtervolgden drie agenten Rishi met getrokken pistool. Even later werd hij fataal geraakt in de nek. In zijn zakken zijn alleen sleutels gevonden, en een telefoon. Gisteren werd de schutter ontslagen van alle rechtsvervolging door de rechtbank.

Aanvankelijk werd de schutter beschuldigd van doodslag. Na druk van Rishi’s familie en hun advocaat heeft het Openbaar Ministerie (OM) moord toegevoegd aan de aanklacht. Vorige week echter pleitte de Officier van Justitie voor vrijspraak van de politieman van alle beschuldigingen, omdat het OM vond dat hij alle reden had om aan te nemen dat Rishi ‘vuurwapengevaarlijk’ was. Gisteren nam de rechter dezelfde positie in en verklaarde het toevoegen van moord aan de aanklacht “onwenselijk en nodeloos grievend”.

Dit volgt op een verklaring van de verdachte agent dat hij dacht te zien dat Rishi naar zijn zak tastte, wat hem de keuze opdrong tussen ‘hij of ik’ omdat hij ‘doodsbang’ was. Beelden van bewakingscamera’s laten echter niet zien Rishi naar zijn zak reikte. We zien hem wegrennen met zijn rug naar de politie terwijl het schot wordt afgevuurd. Volgens de politie had hij een bevel tot stoppen genegeerd.

De politieman was in beweging tijdens het schieten, wat een schending van het politieprotocol is. Desondanks concludeerde de Officier van Justitie – die doodslag bewezen acht – dat de schutter moest handelen op een hoge-risicosituatie en daarom vrij is van schuld. Ook hiermee was de rechter het eens, en vond dat de agent geen andere mogelijkheid had dan Rishi neer te schieten. Het is onduidelijk of Rishi had kunnen overleven als de politie hem onmiddellijk had gereanimeerd, in plaats van meer dan een minuut te wachten. Dit feit is grotendeels genegeerd, en speelde geen rol in de beslissing van de Officier van Justitie en de rechter in het vrijwaren van de agent.

Framing Publieke verontwaardiging over de moord en de daaropvolgende rechtszaak is grotendeels uitgebleven, en met name beperkt gebleven tot Rishi’s sociale kring. Dat komt mogelijk omdat de berichtgeving in de media over de zaak vooral wordt geframed langs de lijnen van verklaringen afgegeven door overheidsinstellingen, hetzij de politie of het OM. Vanaf het moment dat Rishi werd gedood tot op heden, hebben media verder gezorgd dat hij werd gedemoniseerd, door herhaaldelijk te wijzen op het strafblad van de tiener en vermeende sporen van cannabis en alcohol die gevonden zouden zijn in zijn bloed. Het publiek wordt er ook aan herinnerd dat hij per slot van rekening een direct bevel negeerde van een politieagent.

Dit staat in contrast tot de humanisering van de politieagent die voortdurend wordt afgeschilderd als het slachtoffer van een ongelukkig incident, dat zijn leven op zijn kop heeft gezet. Hij vervulde alleen zijn plicht, om het publiek te dienen en te beschermen, zoals het verhaal gaat, en in plaats van lof krijgt hij persoonlijke bedreigingen en een aanklacht tot moord.

Aan de andere kant blijft de horizon van het publieke debat beperkt tot technische aspecten rondom de zaak, zoals politieprotocollen, terwijl tegelijkertijd de problematiek wordt gereduceerd tot een kwestie van een ‘goede’ of ‘slechte’ burger (‘Wat deed hij daar op dat uur? Hadden zijn ouders hem goed opgevoed, dan had hij nu nog geleefd’). De zaak wordt daardoor geïndividualiseerd en geframed als een geïsoleerde gebeurtenis, zodat er geen vragen worden opgeworpen over de bredere context die deze vorm van staatsgeweld voortbrengt, of het stelselmatige karakter van deze moord.

Geen toeval Het is geen toeval dat Rishi het slachtoffer was van dodelijk politiegeweld. Omdat hij een gekleurde man was, werd al bij voorbaat aangenomen dat hij crimineel was en gevaarlijk. Dit wordt bevestigd door een recent rapport van Amnesty International. Dat concludeert dat de politie, als instituut, systematisch gekleurde mensen discrimineert in hun dagelijkse activiteiten, zoals identiteitscontroles, preventief fouilleren, dataverzameling voor spionage, verkeers-, belasting- en grenscontroles, en zelfs huiszoekingen om ongedocumenteerden op te pakken. De politie, geconfronteerd met deze bevindingen, reageerde door simpelweg te zeggen dat ze ‘ongegrond en onjuist’ zijn.

Een dergelijke ontkenning is in strijd met verklaringen die onlangs zijn afgelegd door voormalige Haagse politieagenten. De politie, zeiden ze, is racistisch, gebruikt nodeloos bruut geweld, en houdt elkaar de hand boven het hoofd.

Een ander voorbeeld daarvan is de dood van de 22-jarige Ihsan Gürz in 2011. Na te zijn gearresteerd voor een vermeende woordenwisseling met een restauranteigenaar, werd de Nederlands-Turkse man gemarteld, uitgekleed en bewusteloos in een politiecel gedragen. Ihsan overleed uren later. De politie en de Officier van Justitie negeerden de tekenen van marteling op zijn lichaam, en beweren in plaats daarvan dat de doodsoorzaak een cocaïne overdosis was. Een autopsie die uitgevoerd werd in Turkije kon dit niet verifiëren. Ihsans hart ontbrak.

De schimmige zaak van Ihsans dood in de handen van de politie loopt parallel aan de vrijspraak van de agent die Rishi dood schoot. Beide zijn een getuigenis van hoe verschillende Nederlandse instituten (politie, justitie en OM, medische instellingen, ‘deskundigen’ en media) een cultuur consolideren van straffeloosheid die een ruimte openlaat (grijs gebied) voor de politie om excessief geweld te gebruiken in het algemeen en tegen gekleurde mensen in het bijzonder. Een besef van deze ‘onaantastbaarheid’ kan de individuele politieagent alleen maar  aanmoedigen bij de uitoefening van bruut geweld.

Afbraak Dit is misschien niet verrassend, misschien zelfs noodzakelijk, gezien de opkomst van neoliberaal afbraakbeleid. Deze ideologie ziet de staat als beschermer van de openbare orde in dienst van de vrije markt, in plaats van leverancier van basale sociale zekerheid. Als gevolg daarvan worden sociale problemen – zoals de groei van sociaal-economische ongelijkheid – behandelt als veiligheidsrisico’s.

Met andere woorden, gekleurde mensen, ongedocumenteerden, migranten, jongeren, daklozen en de arbeidersklasse – degenen die het meest kwetsbaar zijn voor het neoliberale beleid en de steeds agressievere bezuinigingsmaatregelen – worden beschouwd als bedreiging voor deze sociale orde en moeten worden aangepakt door de politie, rechtbanken en het gevangenissysteem. Deze repressie wordt ‘democratisch’ gelegitimeerd door politici en wetgevers die een beleid van ‘zero-tolerance’ naar dat ‘straattuig’ aanvoeren.  

Rishi, die een dergelijke ‘bedreiging’ vertegenwoordigde, moest worden gestraft, gedisciplineerd, gedemoniseerd en uiteindelijk gedood. Daarom blijft zelfs na zijn dood een oorlog tegen hem gevoerd worden. De publieke stilte over zijn moord laat ons achter met een angstwekkende vraag: wie zal de volgende zijn, en wanneer?

Dit artikel is medegeschreven door Abulkasim Al-Jaberi. Bryan van Hulst en Abulkasim Al-Jaberi zijn beiden recentelijk afgestudeerd en hebben als journalist (freelance en vast) gewerkt. Publicaties zijn o.a. te vinden in Egypt Independent, Jadaliyya en Waging Nonviolence.