Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Breivik, Holman en de Frankfurter Schule

  •  
18-03-2012
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
348 keer bekeken
  •  
BNNVARA fallback image
De (westerse) cultuur beroept zich wel op de idealen van de verlichting, maar in de praktijk zijn de burgers van de consumptiemaatschappij niet vrij maar worden zij dag aan dag gemanipuleerd door het creëren van behoeftes die bedoeld zijn om de massa's mak en de economie gaande te houden
De laatste dagen is er heisa over een toneelstuk van Theodor Holman, waarin Breivik en Wilders de dialoog aangaan. Op de Dagelijkse Standaard stond een tweedelig interview van Joost Niemöller met de nieuwe Shakespeare. Daarin verklaarde hij de analyse van Breivik te delen. Die moordpartij was natuurlijk niet ‘comme il faut’, maar het was voorstelbaar dat iemand tot zo’n wanhoopsdaad kwam – oog in oog staande met de werkelijke gang van zaken in onze maatschappij en het angstig wegkijken van de meerderheid. GeenStijl haastte zich het interview bij de reaguurders ter lezing aan te bevelen.
Een en ander wijst op een verdere radicalisering op rechts maar daar wil ik het niet over hebben. Uit de bestanden die Breivik op het internet achterliet en uit het interview met Holman komt een nieuwe vijand te voorschijn, die in het extreem-rechtse vertoog zijn plaats begint te krijgen, naast de islam en de Oost-Europeanen. Dat is de Frankfurter Schule, die het terrein rijp zou hebben gemaakt voor de machtsovername door de muzelmannen.
De Frankfurter Schule?
Toen ik aan het begin van de jaren zeventig studeerde, genoot deze Frankfurter Schule onder links georiënteerde studenten een zekere populariteit. Er werd een reeks Duitse sociale wetenschappers mee bedoeld die het Marxistische begrippenapparaat op een ondogmatische en moderne manier leken toe te passen. Bovendien waren de grondleggers door de nazi’s scherp vervolgd en het land uitgejaagd.
In 1924 stichtten links georiënteerde geleerden aan de universiteit van Frankfurt het Institut für Sozialforschung om met elkaar de sociale wetenschappen op een nieuwe manier aan te pakken. Zij wilden in hun onderzoek verschillende wetenschapsgebieden met elkaar verbinden, zodat er veel ruimte was voor psychologie, filosofie en economie. Ze vonden bovendien een inspiratiebron in de werken en de wetenschappelijke methodes van Karl Marx. Vandaar de benaming Frankfurter Schule.
De nazi’s zagen in dit groepje geleerden (onder wie zich ook nog enkele joden bevonden) een grote bedreiging voor de maatschappij. Vandaar dat het Institut na de machtsovername werd aangevallen. De geleerden wisten het land tijdig te ontvluchten. Een aantal van hen vond een toevluchtsoord aan de Columbia University in New York, waar zij het Institut für Sozialforschung opnieuw oprichtten. In 1950 zijn de meest vooraanstaande geleerden naar Frankfurt teruggekeerd om daar met hun instituut en hun kritische houding een bijdrage te leveren aan de opbouw van de Bondsrepubliek.
Wat was dan het nieuwe van de Frankfurter Schule? Zij staat bekend als kritische theorie. Volgens deze theorie heeft de Verlichting haar grote beloftes niet waargemaakt. Althans niet in de samenleving zoals die zich heeft ontwikkeld. Daarin staat economische efficiency centraal ook als die ten koste gaat van de mensen. De (westerse) cultuur beroept zich wel op de idealen van de verlichting, maar in de praktijk zijn de burgers van de consumptiemaatschappij niet vrij maar worden zij dag aan dag gemanipuleerd door het creëren van behoeftes die bedoeld zijn om de massa’s mak en de economie gaande te houden. De Verlichting heeft dus een schijnvrijheid geboden. Wat de burger werkelijk krijgt is manipulatie. Waar gaat het dus om: de mens bevrijden zodat de beloftes van de Verlichting werkelijk worden waargemaakt en niet in schijn.
Het bovenstaande is een heel grove schets van de kritische theorie, die een stuk subtieler is, maar het geeft een idee. Bovendien is in kringen van de Frankfurter Schule de kritische theorie allang niet meer alleenzaligmakend.
Het bekendste werk uit de Frankfurter Schule is Adorno’s psychologische studie over de autoritaire persoonlijkheid, waarin hij het menstype schetst dat zich bij uitstek laat meeslepen door dictatoriale leiders en dat het product is van de maatschappij zoals de kritische theorie die schetst. Nog steeds een opmerkelijk boek dat bruikbaar is om fenomenen als Wilders, Fortuyn en Breivik beter te leren begrijpen. Osama bin Laden net zo goed trouwens of Assad en Saddam Hoessein.
U merkt: keurige geleerden. Je hoeft hun uitgangspunten niet te delen om toch vast te stellen dat we hier te maken hebben met een serieuze stroming in de sociale wetenschappen, die alle aandacht verdient. Wie zich erin wil verdiepen, moet wel weten waar hij of zij aan begint want de Frankfurter Schule heeft nou niet direct gestreefd naar een Nobelprijs voor de Literatuur. Vrijwel alle auteurs blinken uit door eindeloos slingerende zinnen vol wetenschappelijk jargon, die vaak scheren langs de rand van het “daar is geen touw aan vast te knopen”. Op de site van het Institut für Sozialforschung staat in een artikel over de nieuwe onderzoeksprioriteiten de volgende zin:
Auf der einen Seite haben wir es im Gefolge von institutionellen Veränderungen, die etwa unter den Begriffen der “reflexiven Modernisierung” und des Wandels zur “Wissensgesellschaft” zusammengefasst werden, mit einer Vielzahl von unleugbaren Fortschritten in moralischer, rechtlicher und materieller Hinsicht zu tun: geschlechtsspezifische Rollenklischees sind zumindest in bestimmten Schichten in Auflösung begriffen, die Rigidität der traditionellen Kleinfamilie verliert sich tendenziell in eine Vielzahl von neuen familialen Arrangements, die rechtliche Gleichstellung von Frauen hat sich ebenso verbessert wie diejenige der Mitglieder von kulturellen oder ethnischen Minderheiten, und schließlich erlaubt die moderne wissensgestützte Ökonomie enorme Wertschöpfungsketten, die die materielle Lage breiter Bevölkerungsschichten erheblich verbessert.
Dit is maatgevend voor de stijl van de gemiddelde Frankfurter-Schule-geleerde. Ook in het Nederlands valt het  niet mee:
Aan de ene kant hebben wij als gevolg van institutionele veranderingen, die ongeveer onder de begrippen ‘reflexieve modernisering’ en overgang naar de ‘kennismaatschappij’ bij elkaar worden genomen, met een groot aantal onloochenbare elementen van vooruitgang in moreel, juridisch en materieel opzicht te maken: geslachtsspeficieke clichématige rollen zijn tegenwoordig tenminste in bepaalde kringen aan het vervagen, de rigiditeit van het traditionele kerngezin tendeert er toe op te gaan in een groot aantal nieuwe gezinsarrangementen, de juridische gelijkstelling van vrouwen is net zo goed verbeterd als die van culturele of etnische minderheden en tenslotte maakte de moderne op wetenschap gesteunde economie enorme ketens van waardecreatie mogelijk, die de materiéle situatie van brede lagen in de bevolking aanzienlijk verbetert.
Zo’n gezelschap redelijk in hun eigen jargon wonende wetenschappelijke onderzoekers wordt dan door een stelletje geestdrijvers – net als in de jaren dertig – aangewezen als de boktorren die de binten van de samenleving leegvreten. Ergens heeft zo’n uiterst rechtse blogger een keer het woord “Frankfurter Schule” opgevangen en al die navolgers, die schreeuwers, die opjutters pikken zo’n term klakkeloos op. Zonder te weten, om wie of om wat het gaat.
Nu is het de taal van Theordor Holman binnengespoeld. De Frankfurter Schule – we zullen er nog veel over horen. Er zal door onwetenden nog veel bagger worden uitgestort op de hoofden van serieuze wetenschappers. U bent nu in ieder geval voorbereid.
Lees het interview van Joost Niemöller met Theodor Holman hier en hier. Dit is de aanbeveling door GeenStijl.
Update: de website Hollandse Hufters bevat interessante bijdragen over de rechterkant van de Nederlandse opiniesites. Dit artikel neemt het gedachtengoed van Theodor Holman onder de loep.

Meer over:

opinie, leven
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.