Bang voor de zwarte

De laatste tijd heb ik het idee dat de media in een virtuele werkelijkheid leven. Vluchtelingen zijn volgens de berichten geen mensen die op de vlucht zijn voor dood en verderf maar aanranders, criminelen, profiteurs en al dan niet potentiële terroristen. Hooligans die informatiebijeenkomsten verstoren zijn ineens bezorgde burgers. Brandstichting en geweld vallen niet meer onder terreur maar zijn vormen van ‘verzet’. Zijn journalisten massaal aan de pillen? Of wat is er aan de hand?

Dat 28.000 mensen zich bij het Rode Kruis meldden om vluchtelingen te helpen is amper nieuws en wordt makkelijk verdrongen door een handvol demonstranten die idiote beschuldigingen schreeuwen. Als je de media moet geloven dan is de laatste groep een vertegenwoordiging van ‘het volk’ en de eerste groep niet, ook al is die vele malen groter. ‘Het volk’ dat is de groep met de grootste muil, het doet je bijna terugverlangen naar de kreet ‘zwijgende meerderheid’ waarmee rechts zichzelf vroeger omschreef. Al gold toen ook al dat ze geen meerderheid vormden en zeker niet zwegen.

De Correspondent publiceerde onlangs een interessant artikel van Rutger Bregman over het verstoorde beeld in de media: Wie goed doet… komt nooit in het journaal (en dat is een groot probleem). Bregman beschrijft hoe media de neiging hebben te werken als angstmachine en negatieve zaken te overdrijven of zelfs te verzinnen als er sprake is van een crisis. Hij noemt als voorbeeld de berichtgeving rond de Katrina-ramp in 2005 toen de gelijknamige orkaan dood en verderf zaaide in New Orleans. De media berichtten over grootschalige plunderingen, over orgies van geweld. Achteraf bleek van al die verhalen weinig tot niets te kloppen en was er eerder sprake van juist het tegenovergestelde, de getroffen bewoners verleenden elkaar op grote schaal hulp.

Bregman wijt de volstrekt verkeerde berichtgeving aan het feit dat de media hechten aan een slecht, egoïstisch mensbeeld: bij nood is het ieder voor zich en worden we allemaal beesten. Dat is het frame waar we in denken volgens Bregman en dat de media met een soort auto-complete functie invullen als de pleuris uitbreekt:

Het punt is niet dat mensen denken dat ze zélf egoïstisch zijn. Integendeel, uit de meeste onderzoeken blijkt dat we onszelf en onze directe omgeving bovengemiddeld sociaal vinden. Pas als het gaat over de mensen die we niet kennen, worden we pessimistischer. ‘Ik ben goed, wij zijn slecht,’ dat is het dominante mensbeeld.

We zijn bang voor wie we niet kennen en dat komt ook terug in de berichtgeving over asielzoekers, constateert Bregman: “De mensen met de sterkste mening over vluchtelingen hebben er vaak het minste mee te maken.”

Maar geheel in de geest van de witte vlek waar De Correspondent mee kampt , ontbreekt er wat in het artikel van Bregman. Noem het de olifant in de kamer: kleur. De berichtgeving over New Orleans was zo negatief, simpelweg omdat de inwoners van die stad merendeels zwart zijn. Toen acht jaar later de ‘Frankenstorm’ Sandy toesloeg aan de oostkust van de Verenigde Staten waren er weliswaar ook plunderingen maar die domineerden niet in de verslagen. Integendeel, de berichtgeving concentreerde zich op hoe de – voornamelijk witte – bevolking eendrachtig de ramp te boven kwam. 

Westerlingen Zwart is crimineel, wit is rechtschapen. Een zwarte man met boodschappen heeft die natuurlijk geplunderd, een wit stel met boodschappen heeft die natuurlijk gevonden. Althans, zo denken de media.

Toen in Haïti een aardbeving plaatsvond verschenen er al snel berichten dat er op grote schaal geplunderd werd. Want ja, een land met zwarte bewoners. De verhalen over plunderingen bleken niet te kloppen. De media deden gewoon wat ze nu met vluchtelingen ook doen: slachtoffers veranderen in daders. Waarom? Omdat ze niet-blank zijn. Bij aardbevingen in Japan hoor je namelijk nooit wat over plunderingen. Niet omdat ze er niet of juist wel zijn maar omdat Japanners worden gerekend tot westerlingen. Voor hen hoef je niet bang te zijn. Dus denken we ook niet aan plunderingen.

In Nederland zie je hetzelfde patroon. Demonstranten die gebruik maken van hun democratische rechten en een stil protest houden tijdens de intocht van Sinterklaas worden gezien als een gevaar voor de samenleving en onthaald op een golf van agressie. Woeste types daarentegen die democratische bijeenkomsten verstoren en weerloze vluchtelingen aanvallen, lijken van niemand wat te duchten te hebben. We vinden het eventjes erg en gaan dan gauw weer over tot de orde van de dag.

Wit geweld is niet besmettelijk, denken we. Geweld met een andere kleur wel. Toen er een paar jaar geleden veel te doen was over problemen met Marokkaans-Nederlandse jongeren werd er voortdurend in de media gewaarschuwd voor ‘Parijse toestanden’. Het sloeg nergens op. Nu hoor je echter niemand de extreem-rechtse tendens extrapoleren. Dat is altijd al zo geweest.

De NSU-moorden hebben tot geen enkele angstcampagne geleid, ook al behoren ze tot de meest dodelijke terreurdaden van deze eeuw. De meeste mensen zijn zelfs niet bekend met die extreem-rechtse misdaden, want tja, ze werden gepleegd door westerlingen. Die boezemen geen angst in. Dagelijks worden er vrouwen aangerand en het kost heel veel moeite om dat probleem op de agenda te krijgen. Niemand interesseert het echt. Maar een gerucht over een aanranding door een vluchteling verspreidt zich als vuur in een pak hooi. Dan is het ineens een groot maatschappelijk probleem. Niet vanwege het slachtoffer, maar vanwege de – vermoedelijke – dader.

Ik moet mede door de aanhoudende moordpartijen in de VS, die overigens vaak uit extreem-rechtse hoek komen, nogal eens terugdenken aan Bowling for Columbine, de Oscar-winnende documentaire van Michael Moore over de Amerikaanse obsessie met geweld. In die film concludeert hij dat die obsessie voortvloeit uit de angst voor de zwarte man. Die angst wordt door de media gecultiveerd beweerde hij en zorgt voor een volslagen vertekening van de werkelijkheid. Ik vond dat indertijd een vergezochte conclusie maar inmiddels ben ik van mening dat ik dat oordeel moet herzien. En dat het niet alleen in de Verenigde Staten zo is.

cc-foto: Chad Johnson