Anti-democratisch sentiment referendumcritici is zorgwekkend

“Meneer Lubbers zal echt wel weten wat hij doet, anders zat hij daar niet”. Dat was het argument dat mijn ouders tot vervelens toe kregen als ze mensen opriepen om hun handtekening te zetten voor het Volkspetitionnement tegen kernwapens in 1985. Als één ervaring mij en veel progressieven van mijn generatie heeft gevormd dan is het wel de kennismaking met de makheid van sommige medemensen. Om precies te zijn hoorden we dit argument vaak bij leden van de toenmalige regeringspartij CDA, niet zo zeer bij de VVD’ers want die beredeneerden hun stem. Die zelfde volgzaamheid bij het CDA werkte in 2010 dramatisch tégen mensen als Lubbers toen moest worden gestemd over het voorstel van de toenmalige partijleiding om met Wilders in zee te gaan. Sommige mensen lopen in het gelid. En ze voelen feilloos aan wat ze moeten zeggen (of beter niet), om niet buiten hun kudde te vallen.

Mijn ouders hebben mij een beetje anti-autoritair opgevoed. Niet overdreven, maar wel wat je noemt ‘kritisch’. Thuis hing een poster met dat beroemde gedicht van Martin Niemöller. De insteek was om mij en mijn broer mentaal in te enten tegen demagogie. Destijds lag de oorlog (welke oorlog? Dé Oorlog natuurlijk) nog een stuk verser in het geheugen. Als we weer eens zo’n “Meneer Lubbers zal echt wel weten wat hij doet” antwoord kregen kon mijn vader de verleiding vaak niet weerstaan, “meneer Hitler zal vast wel weten wat hij doet, anders zat hij daar niet…”. Een Godwin noemen we dat tegenwoordig, nodeloos de oorlog erbij halen.

Maar toch. De zelfde mentaliteit die we toen zagen bij de vaak niet al te hoog opgeleide burgers waar wij destijds als ‘linkse elite’ daas van werden zien we nu bij heel veel hoogopgeleide linkse burgers. “Die kamerleden zullen echt wel weten wat ze doen, anders zaten ze daar niet”. “Maar liefst 300 pagina’s! Dat is toch veel te moeilijk voor mij?” schreef een bekende, in Italië woonachtige Nederlandse schrijver/dichter in zijn NRC column. Dat dat argument dan óók geldt voor Tweede Kamerverkiezingen waarbij nog veel meer pagina’s ter discussie staan ontging hem blijkbaar, daarmee illustrerend wat hij reeds toegaf: dat sommige zaken zijn pet te boven gaan.

Bovengenoemd voorbeeld is er maar één in een lange reeks getuigenissen van mensen die aantoonbaar intelligent en welbespraakt zijn, maar er toch voor kiezen om met non-argumenten een onvervalst anti-democratische boodschap te verspreiden.

In zekere zin is het symptomatisch voor onze tijd: We censureren onszelf, we accepteren de meest scheve verhoudingen in onze bedrijven en overheid. We hebben ons laten aanpraten dat we terecht minder invloed hebben dan we zouden willen. We voelen ons graag links, liberaal en verlicht, maar dat alles blijkt slechts vrijblijvend. We willen geen lastige politieke vraagstukken want het zou ons dwingen tot zelfreflectie. En als het ook maar even moelijk wordt, als we worden geconfronteerd met een discrepantie in ons denken, dan gaan de luiken dicht. Dan reageren we zoals Trump nadat de Ku Klux Klan hem steunde en hij daar kritische vragen over kreeg: “I don’t know about the Ku Klux Klan…”

Wellicht is het waar en zijn wij inderdaad niet geschikt om politieke beslissingen te nemen. Maar misschien geldt dat niet voor ons allemaal, doch slechts voor degenen met de meeste macht, degenen met vrienden en familie op sleutelposities, die niet graag zien dat ze hun macht met ‘gewone’ mensen moeten delen. Misschien moeten ze dan ook maar eens openlijk durven pleiten tegen Democratie. Het zou in ieder geval helpen om het verschil tussen links en nép-links te belichten.