Als vluchteling op de Balkan

Donderdag 15 oktober is het een maand geleden dat fotograaf Geronimo Matulessy aan zijn trip door de Balkan begon. Vanuit Belgrado vertrok hij naar Kanjiza (Servië) om vervolgens in Tovarnik (Kroatië) te eindigen. Hij deed zich voor als vluchteling, om te ervaren hoe het voelt deze tocht te moeten maken. ‘Een trip die ik nooit zal vergeten door alle ellende die ik daar heb gezien. Het heeft mijn ogen geopend.’ Wat hebben deze ervaringen hem geleerd over de stroom vluchtelingen?

Vluchtelingen wachten op en langs het spoor tot ook zij door mogen reizen.

Een speels tafereel temidden van wanhoop en verveling

Gevlucht en bijna alles kwijt.

Vluchtelingen worden door de politie op een hoop gedreven, men kan geen kant op. 

Een man is bezweken onder de omstandigheden. Reanimatie wordt toegepast, een wanhopige vrouw is in tranen.

‘Radeloosheid in hun jonge oogjes wanneer de chaos uitbreekt gaat door merg en been.’

Nachten worden doorgebracht in open velden en op parkeerterreinen. 

Overdag wordt op alle manieren geprobeerd kinderen uit de brandende zon te houden.

Donderdag 15 oktober is het een maand geleden dat ik aan mijn trip door de Balkan begon. Vanuit Belgrado vertrok ik naar Kanjiza (Servië) om vervolgens in Tovarnik (Kroatië) te eindigen. In april van dit jaar kwam ik voor het eerst in aanraking met grote groepen vluchtelingen in de Amsterdamse “Vluchttoren”, waar uitgeprocedeerde asielzoekers zijn overgelaten aan hun lot. In juni ging ik naar Calais waar ik drie dagen in een kamp doorbracht. ’s Nachts sliep ik op een parkeerplaats waar vluchtelingen hachelijke pogingen waagden om op de vrachtwagens te springen. In Servië en Kroatië deed ik me voor als vluchteling, om te ervaren hoe het voelt om deze tocht te moeten maken. Een trip die ik nooit zal vergeten door alle ellende die ik daar heb gezien. Het heeft mijn ogen geopend. Wat hebben deze ervaringen me geleerd over de stroom vluchtelingen? 

Waar ik in Amsterdam en Calais vooral veel Afrikaanse vluchtelingen ontmoette, zijn de mensen op de Balkan overwegend Syriërs, Afghanen en Irakezen. Wat met name opvalt is het verschil in omgangsvormen. In mijn beleving zijn de vluchtelingen uit Syrië meer toegankelijk en ontwikkeld. Een verklaring hiervoor is de toegang tot onderwijs en parallellen met onze beschaving. Alleen al in de groep van 18 Syrische jongemannen waarmee ik de reis heb gemaakt (vanuit Belgrado) spraken velen Engels. Een teken dat er sprake is van enige educatie. Ook heb ik tijdens mijn reis genoeg jongeren leren kennen die vertelden aan een universiteit te hebben gestudeerd. Waarmee er niet denigrerend naar de Afrikanen gekeken dient te worden alsof het een stel randfiguren betreft. Er zijn nu eenmaal verschillen tussen Afrika en het Midden-Oosten. Daarbij is het nogal een verschil of je vlucht voor IS-zwaarden en Assad-bommen of vanwege armoede. Door alle vluchtelingen op één hoop te gooien verdwijnt de nuance. Dit gebeurt door zowel ‘links’ als ‘rechts’. Waar ‘rechtse’ politici ons constant willen overtuigen van het gevaar dat er dreigt, zie je ‘linkse’ vluchtelingenknuffelaars alles bagatelliseren. Na het aanspoelen van het kinderlijkje in Bodrum waren de vuilniszakken met kleren niet aan te slepen, terwijl er al jaren lijken aanspoelen als gevolg van de vluchtelingencrisis. Beide kanten halen dan cijfers en rapporten over de landen van herkomst aan die niet van toepassing zijn. Hoe kan iets gemeten worden in een dictatuur die bol staat van repressie en corruptie? In de prullenbak met die statistieken. Hoor en wederhoor kan niet worden toegepast. De problematiek is zo complex dat er nu aan symptoombestrijding wordt gedaan door alle partijen. Je kunt meten hoeveel mensen vluchten, maar hun verhalen verifiëren kan niet. Tevens een groot probleem tijdens het portretteren van vluchtelingen als fotograaf/journalist. Je moet voorzichtig zijn met wat je gelooft. 

De Afrikaanse vluchtelingen in Calais hebben vaker een vertekend beeld van Europa. Zo heb ik vaak moeten aanhoren dat Engeland alles voor hen regelt. Ze hebben via vrienden/familie vernomen dat je een huis krijgt en geld. Soms proberen zij maandenlang om vanuit Calais richting Engeland te gaan, zonder een alternatief plan waarneer dit niet lukt. De Syrische vluchtelingen hebben andere doelen; zo staat veiligheid bovenaan en wil men hun studie afmaken. ‘Economische migranten’ roepen veel weerstand op bij de westerse bevolking, die nog wel enige sympathie kan opbrengen voor de mensen die vluchten voor oorlogsgeweld. Ik denk dat Nederland hierbij eens goed in de spiegel moet kijken. Afghanistan en Irak hebben zwaar geleden door de coalitie die is gevormd om deze landen binnen te vallen onder valse voorwendselen. Is het vreemd dat miljoenen mensen op de vlucht zijn geslagen door de complete destabilisatie in die gebieden? IS heeft makkelijk kunnen profiteren van de ontwrichting in Syrië, terwijl het westen toekeek en niet haar verantwoordelijkheid nam. Nu het gevolg van deze lakse houding in de achtertuin te zien is, is het volk gedwongen om naar zichzelf te kijken. Nu voelen wij ons opeens niet meer veilig en is elk baardje verdacht. “Het is allemaal de schuld van de politiek”, roepen velen, waardoor een geverfde volkstemmer stijgt in de peilingen. Dezelfde politiek die in hun zetels is geholpen door toedoen van dezelfde roeptoeters. Zo werkt dat in een democratie. Het is zelfs zo democratisch dat het volk verlangt naar een moderne dictator. Geert Wilders als symbool voor “Sadomasochistisch Nederland”. 

De groep van 18 Syrische jongemannen die ik ontmoette zijn stuk voor stuk getraumatiseerd. Zij verblijven nu allemaal in Duitsland in een opvangkamp ter hoogte van Hannover. Ze hebben behoefte aan rust en specialistische zorg om hun levens op de rit te krijgen. In Servië en Kroatië heb ik kennis mogen maken met de vele gezinnen en kleine kinderen. Zelf kan ik niet overbrengen hoe machteloos je je voelt als je ’s ochtends wakker wordt naast de spoorrails, een rondje loopt en kinderen met speentjes om hun nek ziet zitten. Het gekrijs en radeloosheid in hun jonge oogjes wanneer de chaos uitbreekt in de brandende hitte. Zoiets gaat door merg en been. Zaken die ik zag gebeuren omdat ik me voordeed als vluchteling. Hoe autoriteiten, journalisten en fotografen de vluchtelingen gebruiken om te scoren of feitelijke onwaarheden te vertellen. Het is tevens vreemd dat de politiek de corruptie onder de Europese autoriteiten niet keihard aanpakt en mensensmokkelaars niet opbergt. Zo lastig is het niet om hen op te sporen en te berechten. Zij die grof misbruik maken van de zwakke positie van vluchtelingen die bovendien veel geld op zak hebben. Nee, niet omdat ze rijk zijn, maar omdat hun familie dit geld bij elkaar heeft geschraapt. Waarom dan zoveel jongemannen? Omdat zij fysiek  en mentaal weerbaarder zijn om de tocht te maken, de hoop van een familie. En ja, met dure mobieltjes. Dat is hun manier om contact te houden met het thuisfront. 

Het leven is een stuk eenvoudiger achter je beeldscherm. Als ik semi-intellectuelen serieus moet nemen – als men praat over zogenaamde feiten – dan kom ik zoutkorrels te kort. Ga er zelf eens kijken, ik raad het iedereen van harte aan. Wellicht dat we dan een gesprek kunnen voeren. Een oplossing voor deze problematiek heb ik niet. Is iedereen die schreeuwt dat vluchtelingen niet welkom zijn per definitie een racist? Nee, natuurlijk niet. Iemand die alle vluchtelingen wilt toelaten een ‘linkse rat’? Nee, ook onzinnig. De waarheid ligt in het midden. Opvallend is dat er haast geen middenweg meer mogelijk is. Een debat dat gepolariseerd is zal nooit een positieve uitwerking hebben. Je wordt ongevraagd meegezogen in zinloze discussies terwijl een paar honderd kilometer verderop kleine kinderen vechten voor een menswaardig bestaan. Hoe arrogant kun je dan zijn als verwende Nederlander?

De fotoseries en uitgebreide bevindingen over deze trips vind je terug op mijn website: www.gerography.nl  

Lees ook: Op de vlucht in Calais