10.000 racistische reacties op een selfie

De impasse in de Zwarte Piet discussie lijkt doorbroken. Waar pro- en anti-pieten nog lijnrecht tegenover elkaar leken te staan zonder dat er beweging was in de middengroep zijn er het afgelopen jaar een aantal doorbraken geweest.

Scholen in Utrecht, Rotterdam en Den Haag die Zwarte Piet in de ban doen. Vicepremier Asscher ging overstag en sprak zich uit voor verandering. Bij diverse intochten werden alternatieve Pieten zoals de ‘Schoorsteenpiet’ ingevoerd en winkels als de Bijenkorf en de Hema hebben Zwarte Piet de zak gegeven. In de ogen van velen is dit een teken van voortschrijdend inzicht en beschaving maar bij een aanzienlijk deel van de Nederlanders wekt het emotionele, agressieve en vaak racistische reacties op. Nederlanders staan juist bekend om de Hollandse nuchterheid, waar komen deze emoties dan toch vandaan? 

Sprookje “Maar het is een onschuldig kinderfeest!” “Zwarte Piet is zwart door de schoorsteen!” Dat zijn veelgehoorde drogredenen om het Sinterklaasfeest in haar huidige staat te behouden. Het schoorsteensprookje is zo vaak verteld dat volwassen mensen erin zijn gaan geloven en vol overtuiging vast houden aan het verhaal dat een persoon in een schoorsteen kan klimmen en er op magische wijze met een mooie Afro, dikke rode lippen, een mooi page pak én egaal zwarte huidskleur uit kan komen. Zo hebben we in Nederland onszelf ook het sprookje aangepraat dat we een tolerant, open en liberaal land zijn waar racisme tot het verleden behoort. Racisme, dat doen ze Amerika en Zuid-Afrika, maar niet in Nederland, wij tolereren ‘onze allochtonen’. Wij zijn tolerant dus kunnen we per definitie niet racistisch zijn. 

Stellen dat Zwarte Piet racisme is voelt voor velen dan ook als een directe aanval op de Nederlandse cultuur en identiteit. Het voelt als een aanslag op het diep verankerde zelfbeeld van onschuld en tolerantie, vooral omdat vele Nederlanders warme jeugdherinneringen hebben aan de traditie. In de context van een land dat steeds meer zeggenschap lijkt te verliezen aan supranationale instituten als de EU en multinationale banken lijkt men steeds meer vast te klampen aan traditie, het geeft de illusie van zekerheid en eigenheid in een snel veranderende wereld. Racisme wordt bovendien vaak met expliciete vormen van racisme zoals de KKK en apartheid geassocieerd, in plaats van impliciete en onbewuste vormen van uitsluiting en discriminatie.

HEMA Hoe kan een onschuldig Nederlands kinderfeest dan racistisch zijn? Voor de gemiddelde Nederlander die weinig tot niks over ons koloniale verleden leert is dit onbegrijpelijk en leidt de ‘aanval op onze traditie’ tot emotionele reacties.

Blogger Sandra Salome ontving een stroom aan ‘virtuele terreur’ in de vorm van dreigende en racistische berichten via Facebook nadat ze de HEMA een kritische vraag stelde over de aanwezigheid van Zwarte Pieten in hun filialen. Zelfs de HEMA heeft aangifte moeten doen vanwege dreigende reacties aan het adres van HEMA-medewerkers van Nederlanders die boos waren omdat de blackface pieten uit de HEMA verwijderd worden.

Zelf heb ik vaker dergelijke emotionele en agressieve reacties op sociale media voorbij zien komen in de Zwarte Piet discussie. Nooit echter was het in deze omvang en heftigheid op mij persoonlijk gericht. Na een vreedzaam verlopen protest dat – in tegenstelling tot vorig jaar in Gouda – zonder arrestaties en escalatie was verlopen maakte ik uit blijdschap een selfie met andere demonstranten en postte deze op Facebook. De foto werd gedeeld en binnen 24 uur waren er meer dan 10.000 hatelijke, racistische en dreigende reacties onder mijn selfie. Een kleine greep uit reacties die aan mij en andere betrokken burgers gericht waren:

1.  Gewoon net zoals American History X met die zwarte smoel op de stoeprand (en kaportrappen). – Erwin F. 2.  Kanker apen, de helft is te dom om te lezen, ze moeten dankbaar zijn dat iemand ze ooit heeft leren lezen anders waren ze nog steeds aan de ketting dit soort acherlijke dingen he wauw. – Jordi U. 3.  Iedereen die tegen zwarte piet is mag zich bij mij aanmelden voor een gratis kogel door je harses.  dat jullie nou problemen hebben met je eige zelfbeeld.. maar om nou een kinderfeest teverzieke..  beter VERLAAT je dit land en SNEL.’ – Rick den O. 4.  Jullie zijn te gast in ons land rot dan lekker op naar jullie eigen land als het je hier niet zint! Eenmaal aangekomen in Amsterdam rij direct door naar Schiphol en neem een enkeltje Afrika.

Hoewel het me heerlijk lijkt een reisje naar Afrika te kunnen maken kom ik er niet direct vandaan. Ik ben geboren en getogen in Amsterdam en mijn ouders komen uit de voormalig Nederlandse kolonie Suriname. Nederlanders hebben tijdens de slavernij honderdduizenden Afrikanen naar het Amerikaanse continent verscheept om ze als inferieure wezens te verhandelen. Veel zwarte mensen zijn hier omdat jullie daar waren.

Filosofen De vele agressieve reacties laten zien dat racistische denkbeelden die uit deze periode stammen nog sterk aanwezig zijn in de geesten van vele Nederlanders. Vergelijk de reacties maar met enkele citaten van “Verlichte filosofen”:

1. “De negers van Afrika hebben van nature geen gevoel dat boven het banale uitstijgt.” – Immanuel Kant 2. “Hun ronde ogen, hun afgeplatte neus, hun lippen die altijd groot zijn, hun verschillend gevormde oren, de wol van hun hoofd, hun intelligentieniveau, onderscheiden hen van andere mensensoort. Ze hebben een inferieure intelligentie.” – Voltaire 3. “De neger vertoont de natuurlijke mens in zijn geheel wilde en ongetemde staat. Ze hebben geen idee van eerbied, moraliteit en menselijke gevoelens.” – George Hegel

Deze racistische gedachten stammen uit het koloniale verleden en werden zelfs door ‘verlichte filosofen’ gereproduceerd. Ze hebben na enkele eeuwen hun erfenis nagelaten in ons denken, taalgebruik en handelen. Denk aan Jeffrey Koorndijk die voor een stage solliciteerde en in een e-mail las: “het is maar een neger, is niks”. Denk aan de vele onderzoeken over arbeidsmarktdiscriminatie waarin wordt beschreven hoe stereotype beeldvorming over zwarte en andere migrantenjongeren ervoor zorgt dat ze minder snel worden uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Denk aan Zwarte Piet, een raciale karikatuur die volgens de VN én het College voor de Rechten van de Mens zwarte mensen discrimineert.

Half november start met de intocht van Sinterklaas dan ook het ‘hoogseizoen anti-zwart racisme’ waarin niemand aan de blackface karikatuur kan ontkomen. Een Ghanese vriendin deelde haar ervaring met me na het lezen van de reacties op de selfie en zei:

“Voor mij begint met de intocht van Sinterklaas de 3 moeilijkste weken van het jaar. Ik snak naar 6 december wanneer ik weer “normaal ” over straat kan.”

Afrofobie Racisme dat specifiek gericht is op mensen van Afrikaanse herkomst, anti-zwart racisme ofwel Afrofobie, is een fenomeen met een specifieke geschiedenis. Maar als je racisme in Nederland aankaart kan je vooral als het om Zwarte Piet gaat rekenen op een lading aan emotionele en agressieve. Vanuit de psychologie worden deze emotionele reacties verklaard door cognitieve dissonantie, de situatie waarin nieuwe informatie tegenstrijdig is met bestaande opvattingen, overtuigingen of meningen. Men heeft vaak de neiging om de eigen opvattingen te beschermen door de nieuwe informatie te ontkennen of te negeren. Dit gebeurt met regelmaat in de Zwarte Piet discussie: “Zwarte Piet is geen racisme want hij is zwart door de schoorsteen”.

Cognitieve dissonantie kan vaak ook resulteren in boosheid en agressie. Aanpassing van en kritiek op de Nederlandse traditie lijkt een vorm van collectieve cognitieve dissonantie op te wekken waardoor je bijvoorbeeld binnen 24 uur 10.000 racistische en gewelddadige reacties onder een selfie kan ontvangen. Tijdens protesten op demonstraties uit dit zich regelmatig in fysieke en verbale agressie jegens vreedzame demonstranten. Zo werd een jonge vrouw tijdens een protest in Reigersbos, Amsterdam Zuidoost door een oude oma aangevallen. Volgens psychologen is boosheid echter de tweede stap in een proces van rouwverwerking. Het volgt na ontkenning en kan een stap zijn op weg naar acceptatie wanneer men door krijgt dat boosheid niet zal helpen. Wanneer men bereid is om de eigen privileges en nieuwe informatie te reflecteren kan men tot voortschrijdend inzicht komen. 

Educatie Willen we meer witte Nederlanders meekrijgen in de geest van verandering? Dan zal het helpen om meer inzicht hebben in de aard en omvang van anti-zwart racisme én andere vormen van racisme zoals islamofobie. In Nederland wordt alleen antisemitisme als aparte vorm van discriminatie geregistreerd, waarom niet ook antizwart racisme?  Met deze data kan het helpen boze Nederlanders begrip en acceptatie te  krijgen voor de aard van het probleem. Daarnaast zal het helpen de boosheid in acceptatie te transformeren door educatie. We leren nog altijd weinig tot niks over het koloniale verleden met betrekking tot de Nederlandse rol in de slavernij waardoor het voor vele Nederlanders moeilijk is de link te leggen tussen Zwarte Piet en een geschiedenis van racisme. Laten we hopen dat voorlopig het bij digitale dreigementen en reacties blijft en dat de meerderheid de boosheid kan omzetten in nieuwe inzichten voordat een persoon besluit de woorden om te zetten in daden. Ik zal aangifte doen om de mensen in elk geval het signaal af te geven dat dit niet geaccepteerd wordt en hoop dat het OM dit ook niet tolereert.